In bijna elke tuin komen wel kool- en pimpelmezen voor. In het voorjaar zingen ze uitbundig, en als u een nestkast ophangt is de kans groot dat er komend voorjaar in gebroed wordt. Nu, in het winterhalfjaar, zwerven er regelmatig andere mezensoorten door uw tuin. Vooral de bewoners van Midden- en Oost-Nederland zullen af en toe de twee naaldhoutmezen, de zwarte mees en de kuifmees, op bezoek krijgen. Overal in het land bestaat de kans op een sliert staartmezen die luidruchtig roepend in een minuut of vijf uw tuin passeren.
Wij gaan deze drie mezensoorten eens van wat dichterbij bekijken. Ze zijn alle drie goed te herkennen, mits u goed op de details let. We beginnen met de gemakkelijkste, de staartmees.
De rusteloze staartmees
Een staartmees die stil voor zich uit zit te kijken heb ik nog nooit gezien. U merkt het onmiddellijk als u in de tuin bezig bent en er een groepje staartmezen arriveert. Ik hoor ze altijd voordat ik ze zie. Hoge sjjiurp sjiuurp geluidjes, afgewisseld met een scherp tzie tzie tzie, als een goudhaantje met versterker. Als u nu doodstil blijft staan dan komen ze vanzelf dichterbij. Staartmezen zijn niet schuw en u kunt ze van heel dichtbij bekijken. Kleine pluizige bolletjes met lange staarten in een flodderige, korte, licht golvende vlucht van boom naar boom. Een soort mini-ekstertje met mooie kastanjebruine kleuren. Meestal zijn het groepjes van vijf à tien vogels die elkaar steeds lijken in te halen. Ze vliegen niet allemaal tegelijk naar de volgende boom. Telkens vertrekt er een en moet de volgende er haastje-repje achteraan. Omdat ze zo rusteloos zijn, hebben ze uw tuin ook zo weer verlaten.
Zwarte mees of koolmees
Soms zijn vogelnamen een handig hulpmiddel om de betreffende vogel te herkennen. Bij een zwarte specht en een zwarte kraai is de naam geheel in overeenstemming met de kleur van de vogel in kwestie. Bij de zwarte mees is dat onzin. Een zwarte mees is bijvoorbeeld niet zwarter dan een koolmees en als u de bossen intrekt om een geheel zwarte mees te ontdekken komt u bedrogen uit. Blauwe mees zou een betere naam zijn geweest. Het kan overigens heel goed zijn dat u al heel vaak het vogelvolk in uw tuin vluchtig heeft bekeken en dat de zwarte mees u is ontgaan.
Zwarte mezen lijken oppervlakkig gezien nogal op de algemeen voorkomende koolmees, vooral wanneer u ze van de achterkant bekijkt en het typische koolmeesgeel niet te zien is. Als u een zwarte mees eenmaal goed bekeken heeft, ontsnapt hij u niet meer. Zwarte mezen zijn niet alleen wat kleiner, ook de verhouding van de kop ten opzichte van het lichaam is geheel anders. De grijsblauwe rug lijkt zonder nek over te gaan in een groot hoofd. De witte vlek op het achterhoofd verraadt dat u een zwarte mees in beeld heeft. De wangen zijn ook wit, maar dat geldt ook voor de koolmees en zorgt juist voor verwarring.
Invasie van de zwarte mees
Er zijn jaren dat ik geen zwarte mees in mijn tuin zie. Wanneer u dichtbij een dennen- of sparrenbos woont, is de kans dat ze op bezoek komen veel groter. Dat is namelijk het favoriete woongebied van de zwarte mees. Buiten de broedtijd vergroten ze hun leefgebied en bezoeken ook de tuinen in de omgeving. Ik woon kilometers van dat soort bossen vandaan en moet het hebben van de noordelijke zwarte mezen die in sommige jaren in grote aantallen deze kant op komen, maar dat blijft een uitzondering. Niet zo lang geleden kreeg ik, een winter lang, elke dag even een zwarte mees op bezoek. Ik maakte er een sport van al mijn mezen scherp in de gaten te houden en merkte daardoor ook veel vaker deze zwarte mees op.
Kuifmees is naaldhoutspecialist
De zwarte mees gaat nog wel eens op zwerftocht buiten zijn favoriete naaldbossen, maar de kuifmezen in ons land piekeren er niet over om de altijd groene bossen te verlaten. Ook buiten de broedtijd is het naaldbos de enige plek waar u ze tegenkomt. U moet dus bijna in het bos wonen om kuifmezen in de tuin te krijgen! Wel moet er hier en daar een halfdode berk in het bos staan, want daar hakken ze in het voorjaar, net als de spechten, een nestholte in uit. Maar ze missen de krachtige spechtensnavel en beperken zich dus tot het net zo lang wegpikken van oud vermolmd hout tot er een geschikte nestholte ontstaat.
Houd de komende winter de mezen in uw tuin dus eens extra in de gaten: miscchien spot u ook wel een zwarte mees of kuifmees!
Foto’s & artikel: Vivara & Nico de Haan