Op 18 oktober was het World Okapi Day. Als internationaal stamboekhouder en leider van het Europese kweekprogramma is ZOO Antwerpen okapi-expert, én ook matchmaker. Wie paart best met wie om zoveel mogelijk genetische diversiteit te behouden en de soort te helpen overleven? Want okapi’s zijn bedreigd in hun voortbestaan. In hun thuisland Congo leven er nog ongeveer 15.000 okapi’s. De grootste troef van het kweekprogramma is okapi-man Bondo in ZOO Antwerpen. Hij bezit van alle okapi’s in dierentuinen ter wereld de belangrijkste genen. Zoveel mogelijk vrouwtjes daten dus best met zijn strepen. Het doel: een reservepopulatie opbouwen om in de toekomst dieren terug naar Congo te brengen.
Dertig jaar al steunt ZOO Antwerpen het Okapi Conservation Project in het Congolese Ituriwoud. Ze helpt er lokale rangers om het natuurgebied te beschermen. Anderzijds leert de lokale bevolking vredig samen te leven met okapi’s en alternatieven toe te passen voor het leegjagen van het regenwoud en ook voor illegale mijnbouw. Want okapi’s zijn bedreigd. Onlangs werd het dier geherclassificeerd naar deze status op de lijst van de International Union for Conservation of Nature (IUCN Redlist). “Naast het belangrijke werk in Congo spelen ook de okapi’s in ZOO Antwerpen een cruciale rol”, zegt Sander Hofman, beheerder van het internationale stamboek voor okapi’s en coördinator van het Europese kweekprogramma voor ZOO Antwerpen. Met dat programma willen we een reservepopulatie opbouwen. Moest het nodig zijn, dan kunnen we in de toekomst vanuit Europa en uit de Verenigde Staten dieren terug naar Congo brengen.”
Die reservepopulatie moet genetisch gezond zijn. “Wij zijn matchmaker en zorgen voor nieuwe koppels. Op die manier kunnen we genoeg kweken”, gaat Hofman verder. “In Europa streven we naar negentig okapi’s. Samen met de okapi’s die de Amerikanen kweken, kunnen we op lange termijn zorgen voor een populatie die genetisch gezond is.” Op basis van hun genetica worden dieren aan elkaar gekoppeld. “Ik zet alle mannetjes en vrouwtjes naast elkaar en kijk welke dieren de beste match zijn. In ZOO Antwerpen hebben we okapi-man Bondo, de belangrijkste okapi-man ter wereld buiten Congo”, zegt Hofman. “Hij is diegene met de meest unieke genen. Maar Bondo wordt al een dagje ouder en okapi’s zijn met 440 dagen of 14,5 maanden behoorlijk lang drachtig. Daarom heeft Bondo een extra vrouwtje. Zo kunnen we ervoor zorgen dat de genen die hij met zich meedraagt, zeker worden doorgegeven aan de volgende generatie”, besluit Hofman. “Er zijn zo weinig okapi’s in dierentuinen. Door samen te werken, kunnen we zorgen dat de populatie ook echt stijgt naar de aantallen die nodig zijn om ze uiteindelijk, moest het nodig zijn, terug te brengen naar hun thuisland.”
Wetenschappelijk onderzoek
Kweekprogramma’s voor bedreigde diersoorten zijn hoofdzakelijk gebaseerd op moleculaire genetica, de wetenschap die de structuur en functie van genen op een moleculair niveau bestudeert. Een doel binnen het kweekprogramma is dat de dieren genetisch representatief zijn voor hun soortgenoten in de natuur, maar okapi-genetica is grotendeels onontgonnen terrein. ZOO Antwerpen leidde daarom recent een wetenschappelijke studie, samen met London Zoo en de Universiteit van Cardiff, om okapi-DNA te verzamelen van dieren uit het Europese en Amerikaanse kweekprogramma. Het doel: de genetische diversiteit van okapi’s in dierentuinen en natuurlijke populaties vergelijken. Om voldoende DNA-stalen te hebben van de natuurlijke populatie zijn meststalen gebruikt uit het Congolese regenwoud en stalen van semi-wilde okapi’s uit het Okapi Conservation Project. Zelfs in het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika (KMMA) in Tervuren gingen de wetenschappers van ZOO Antwerpen aan de slag. Tervuren heeft de grootste collectie okapi-restanten ter wereld omdat de dieren alleen voorkomen in het voormalige Belgisch Congo van waaruit ze begin vorige eeuw naar België werden verscheept. Kleine stukjes weefsel uit huiden, skeletten en schedels uit die collecties werden overgebracht naar het laboratorium in ZOO Antwerpen. Ook in musea in Chicago, Londen, Parijs en Kopenhagen werd DNA verzameld.
De vergelijking van het DNA-materiaal zegt dat de genetische variatie van okapi’s in de natuur en in de dierentuinen grotendeels vergelijkbaar is, maar dat er toch aanzienlijke verschillen zijn. De studie benadrukt dat zelfs nauwkeurig beheerde kweekprogramma’s met zeer gedetailleerde stamboeken onvoldoende garantie geven voor genetische variatie. Aanvullend onderzoek is van het allergrootste belang. Een concrete aanbeveling van ZOO Antwerpen is om op regelmatige basis dieren uit te wisselen tussen Europese en Amerikaanse dierentuinen. Het onderzoek levert een belangrijke bijdrage aan het actieplan voor het behoud van de okapi.
Ga op ontdekking op www.ZOOscience.be en ontmoet de wereld áchter onze dierentuinen. Ontdek waarom wij wetenschappelijk onderzoek doen, ga mee op expeditie naar Bulgarije, kom te weten hoe het genetisch onderzoek de okapi’s helpt en waarom we haren verzamelen van goudkopleeuwaapjes.
Foto’s & video: ZOO Antwerpen
https://www.zooscience.be/nl/verhalen/strepen-laten-daten/