Gustave Van de Woestijne, Twee Lentes, KMSA – Fragment, foto fvd
De expo ‘Zeldzaam & Onmisbaar’ brengt een unieke selectie uit de meer dan duizend stuks tellende Vlaamse Topstukkenlijst ter ere van de 20ste verjaardag van het Vlaams Topstukkendecreet. Het decreet zorgt ervoor dat topstukken, een voorwerp of verzameling, in eerste instantie een archeologische, historische, cultuurhistorische, artistieke of wetenschappelijke betekenis voor de Vlaamse Gemeenschap hebben, en aan de criteria “zeldzaam” en “onmisbaar” voldoen, Vlaanderen niet zomaar mogen verlaten, en dat ze zo goed mogelijk beschermd en bewaard worden.
Zeldzaam en Onmisbaar
“Zeldzaam” wordt in het decreet gedefinieerd als “een roerend goed of een verzameling waarvan er weinig andere – gelijke of gelijksoortige – in dezelfde staat binnen de Vlaamse Gemeenschap aanwezig zijn”.
Een topstuk moet ook ‘onmisbaar’ zijn: “een roerend goed dat, of een verzameling die, ten minste een of meer van de volgende eigenschappen heeft: bijzondere waarde voor het collectieve geheugen, schakelfunctie, ijkwaarde, bijzonder artistieke waarde”.
Thomas Leysen, curator van de tentoonstelling verklaarde tijdens de persconferentie: “Topstukken zijn werken die een bijzondere bescherming nodig hebben en verdienen”. Leysen is tevens voorzitter van de Topstukkenraad en geeft advies aan de Vlaamse minister van Cultuur. De minister, op dit moment Jan Jambon (N-VA), neemt de eindbeslissing en duidde op de conferentie:
“Dankzij het topstukkendecreet worden objecten en verzamelingen die zeldzaam en onmisbaar zijn voor Vlaanderen extra beschermd. Tijdens deze legislatuur is het aantal beschermde topstukken toegenomen met veertig procent en is het aantal topstukken in eigendom van Vlaanderen verder toegenomen. De Vlaamse regering heeft besloten om het budget voor het Topstukkenfonds te versterken met een extra half miljoen in 2024, gevolgd door een jaarlijks terugkerend bedrag van 1 miljoen vanaf 2025”.
Een unieke tentoonstelling
13.000 jaar oude gegraveerde rolsteen Archeohuis De Kolonie, Lommel, foto fvd.
Voor de unieke tentoonstelling selecteerden men een honderd topstukken uit de collecties van grote en minder gekende musea, kerken, bibliotheken en particuliere verzamelaars, tijdelijk in bruikleen tot 25 februari 2024.
De tentoonstelling vangt aan met het oudste object op de Topstukkenlijst, een 13.000 jaar oude gegraveerde rolsteen uit Museum De Kolonie in Lommel.
We wandelen verder langs een 100-tal chronologisch gerangschikte en gerenommeerde topstukken in een verduisterde omgeving. We staan even stil bij wereldberoemde namen: Frans Floris, Jan Massijs, Pieter Pourbus, Jan Provoost, Hugo van der Goes, het drieluik van Hans Memling en van Quinten Massijs, en een retabel van Jan II Borremans …
Jan Massijs, Judith, KMSKA, Collectie Vlaamse Gemeenschap, foto fvd
Een amper getoonde “Christus aan het Kruis” van Jacob Jordaens de juist gestorven Christus met gezonken hoof omringd door zijn getrouwen, uit de Antwerpse Terninck Stichting, Rubens, Snijders, Tintoretto, Willem Van Haecht, de uit het Rubenshuis uitgeleende Kunstkast waarvan de twee frontdeurtjes, het deksel en de laatjes zijn beschilderd met mythologische scènes naar composities van Rubens, reliekschrijn van de Heilige Odilia, toebehorend aan de Borgloonse Sint-Odolphuskerk.
Onbekende maker, Reliekschrijn van de Heilige Odilia, Langdurig bruikleen Bisdom Hasselt Sint-Odolphuskerk, Borgloon
Het is geweten, kunstenaressen werden in het verleden niet exceptief gewaardeerd, zelfs geweerd. Toch hangen er drie stillevens van Clara Peeters waaronder het bijzonder gewaardeerde ‘Stilleven met vis’. Een andere bekende kunstenares betreft Catharina van Hemessen (Hemiksem) waarvan in primeur ‘Portret van een jonge Dame met hondje’ wordt geëxposeerd. De Topstukkenraad kon het onlangs aankopen en Jan Jambon noemde het “een uitzonderlijke aanwinst voor de Collectie Vlaanderen”.
Catharina Van Hemessen, Portret van een jonge Dame met haar hondje, Collectie Vlaamse Gemeenschap
Modernistische en meer hedendaagse werken van Bacon, Jean Brusselmans, Ensor, George Grosz, Paul Joostens, Magritte, Frits van den Berghe, J.S. Van den Abeele, Gustave Van de Woestijne, Théo Van Rysselberghe, Rik Wouters. Tekeningen, manuscripten en kaarten van onder meer Michelangelo, Mercator, Ortelius, Hildegard von Bingen en Adriaen Coenensz van Schilperoort met zijn Walvisboek. Het jongste werk van de tentoonstelling is ‘Great American Nude #45’ van Tom Wesselmann uit de Amerikaanse pop-art van 1963.
George Grosz, De schrijver van Walter Mehring, KMSKA Collectie Vlaamse Gemeenschap, foto fvd
Maar ook beelden van Lucas Faydherbe, Brioloto de Balneo met Maria Lactans, een Veronese marmer van rond het jaar 1200, Giacomo Manzù, met Il Cardinale een 1,70 m hoge bronzen beeld van 1952, kostbaar zilver en een zeldzaam meubel van Pierre Gole, ébeniste du roi van de Franse koning Louis XIV.
Henri Moore, Koning en Koningin,1952 Middelheimmuseum, Antwerpen fvd
Voor je de tentoonstelling verlaat, passeer je de Koning en Koningin van Henri Moore (1952) met er naast Christus en Johannes van Meester Heinrich von Konstanz (ca. 1300), twee topwerken ontzagwekkend naast mekaar.
Meester Heinrich von Konstanz Christus en Johannes, ca.130 foto fvd
Museum Meyer van den Bergh. Antwerpen, foto fvd
Nog tot 25 februari 2024 ‘Zeldzaam & Onmisbaar’, Topstukken uit Vlaamse collecties, MAS – Hanzenstedenplaats 1, open dinsdag t/m zondag, van 10 tot 17 uur. Met uitzondering van feestdagen. Meer informatie en tickets op de website:https://mas.be/nl/zeldzaam-en-onmisbaar
Tel +32 3 338 44 00
Frank Van Dessel