In de collectie van het stadsmuseum Lier ontdekte een team van onderzoekers van de Koninklijke Bibliotheek van België en het Rubenianum een unieke tekening uit het atelier van Rubens. De tekening is een zeldzame getuige van een verloren gegaan schilderij van Isabella d’Este (1474-1539) door Rubens.
Unieke vondst
De tekening van Isabella d’Este werd ontdekt tijdens een werkbezoek aan het Lierse museum in het kader van een gezamenlijk onderzoeksproject van de Koninklijke Bibliotheek van België en het Rubenianum, het onderzoeksinstituut voor Vlaamse kunst van de 16de en de 17de eeuw te Antwerpen. Recent stelden zij een proeflijst op van 17de-eeuwse tekeningen die in aanmerking komen voor de Vlaamse ‘Topstukkenlijst’.
Rik Verwaest, schepen voor cultuur van de stad Lier: “Voor Stadsmuseum Lier is dit prachtig nieuws. Onze collectie is opeens verrijkt met een uniek werk. Dit gaat
GG_83.tif
zeker tot zijn recht komen in toekomstige focustentoonstellingen.”
Caroline Bastiaens, schepen voor cultuur van de stad Antwerpen: “Deze ontdekking van deze uitzonderlijke tekening in Lier is een mooie samenwerking tussen specialisten van het Rubenianum en de Koninklijke Bibliotheek van België en bevestigt het belang van een onderzoekscentrum als het Rubenianum. Het is natuurlijk ook bijzonder mooi dat deze vondst nu, in het barokjaar, is gedaan.”
Bert Schepers, Senior Editor Corpus Rubenianum Ludwig Burchard bij het Centrum Rubenianum: “Het is hoogst uitzonderlijk dat bij zo’n project een onbekende tekening uit het Rubensatelier wordt gevonden. Ook voor de samenstellers van het Corpus Rubenianum Ludwig Burchard, de complete oeuvrecatalogus van de barokke grootmeester die zijn voltooiing nadert, is deze vondst een verrassende aanvulling.”
Primeur voor stadsmuseum Lier
In de collectie van het nieuwe stadsmuseum, dat op 29 september feestelijk de deuren opent, werd een uitzonderlijk 17de-eeuws getekend portret ontdekt van Isabella d’Este (1474-1539).
Deze tekening is een zeldzame getuige van een verloren gegaan schilderij van de Italiaanse markiezin door Rubens (1577-1640), dat hij heeft bijgehouden tot aan zijn dood. Het blad werd rond 1618/19 in het Rubensatelier vervaardigd ter voorbereiding van een prent gegraveerd door Lucas Vorsterman (1595/96-1674/75).
Uit het atelier van Rubens
Het getekende portret werd spiegelbeeldig in prent gebracht door de beloftevolle prentkunstenaar Lucas Vorsterman. Waarschijnlijk is hij ook de vervaardiger van het ontwerp. Sarah Van Ooteghem, assistent-conservator bij het Prentenkabinet van de Koninklijke Bibliotheek van België: “Tekeningen van de hand van Lucas Vorsterman zijn schaars bewaard en verschillen in techniek. Hij maakte vaak gebruik van ontwerpen die door anderen werden aangeleverd, zoals van de jonge Antoon van Dyck (1599-1641).”
Vorsterman was de eerste graveur die Rubens in zijn atelier tewerkstelde toen hij vanaf 1619 zijn schilderijen dankzij meerdere ‘privileges’ (een soort copyright dat de prenten voor een beperkte tijd wettelijk beschermde tegen namaak) internationaal kon verspreiden in gedrukte vorm. Rubens superviseerde de productie van prenten naar zijn werk en stuurde bij waar nodig.
Iconisch beeld
Rubens’ verloren schilderij was een kopie naar Titiaans beroemde portret van Isabella d’Este, echtgenote van de markies van Mantua, Francesco II Gonzaga, en kan beschouwd worden als een artistiek eerbetoon aan de renaissancemeester. Wellicht zag Rubens Titiaans origineel rond 1605 in Mantua, waar hij werkzaam was aan het hof van de familie Gonzaga.
Bijzondere herkomst
Een zeer gelijkaardige ontwerptekening voor een gegraveerd portret van Keizer Karel, eveneens gebaseerd op een schilderij van Rubens (The Viscount Mountgarret collection) naar een verloren meesterwerk van Titiaan, is laatst gesignaleerd op de Duitse kunstmarkt (1980). Uitgevoerd in dezelfde techniek en met vrijwel identieke afmetingen werd deze tekening ook door Vorsterman in prent gebracht. Beide gravures worden beschouwd als pendanten. De voorbereidende tekeningen delen ook dezelfde herkomst. Ze bevonden zich al zeer vroeg – samen met tal van andere modelli voor Rubensprenten – in de verzameling van de Keulse bankier Everhard Jabach (1618-1695), één van de belangrijkste kunstkenners van zijn tijd. Jabach verkocht het leeuwendeel van zijn kunstverzameling aan de ‘Zonnekoning’ Lodewijk XIV, maar enkele van de mooiste tekeningen – waaronder de portretten van Isabella d’Este en Keizer Karel – zou hij voor zichzelf gehouden hebben.
Foto’s: Stad Lier & Rubenianum