Er gaat geen dag voorbij of Donald Trump schoffeert en choqueert wel iemand. Niet alleen door wat hij zegt, ook door hoe hij het formuleert. Bij voorkeur in een tweet, nooit genuanceerd of beargumenteerd. Is die retoriek van Trump werkelijk nieuw en grensverleggend? Of kwamen we dit al eens eerder in de geschiedenis tegen? Paula Gruppelaar (UAntwerpen) verdiepte zich in de taal van Trump en stelt frappante taalkundige en stilistische gelijkenissen vast tussen de retoriek van de Amerikaanse president en het taalgebruik van de nazi’s.
Gruppelaars onderzoek is gebaseerd op het boek LTI: Notizbuch eines Philologen (1947) van Victor Klemperer, een Duitse filoloog van Joodse afkomst die de taalkundige kenmerken van het naziregime analyseerde. LTI staat voor Lingua Tertii Imperii, of ‘de taal van het Derde Rijk’. Volgens Klemperer onderscheidde de nazitaal zich van traditioneel politiek taalgebruik door drie duidelijke kenmerken: ze was revolutionair, simplistisch en heel vaak hyperbolisch. In de masterscriptie waarmee ze in juni afstudeerde in het Departement Toegepaste Taalkunde van de Universiteit Antwerpen, toont Paula Gruppelaar aan dat die kenmerken ook zeer nadrukkelijk voorkomen in de taal van de Amerikaanse president.
Gruppelaar schrijft: “Ten eerste heeft Trumps retoriek, net zoals die van de nazi’s, een revolutionair karakter. Zijn populistische retoriek wordt gekenmerkt door evocatieve, niet-reflectieve en bijna eruptieve uitspraken, die bedoeld zijn om een emotionele respons uit te lokken bij zijn publiek. Dit soort retoriek komt over als authentiek en betrouwbaar.”
I will be your voice, and I will fight harder than anybody has ever
fought for you before, and I will win because I know how to win.
(Speech Donald Trump in Tampa, FL, 2016)
Ook op het vlak van simpliciteit ‘scoort’ de Amerikaanse president hoog. “Hij gebruikt veel eenvoudige woorden, hij gebruikt veel dezelfde woorden en zijn syntaxis vereenvoudigt. Achter deze vereenvoudigde retoriek, die de taal van de gewone man nabootst, schuilt een bedoeling: de korte zinnen benadrukken zelfverzekerdheid, vastberadenheid en authenticiteit. Hij verzet zich tegen de conventionele taal en de moraal van het politieke establishment, die er volgens hem stelselmatig toe hebben geleid dat de belangen van gewone mensen werden vergeten.”
Democrat Congresswoman totally fabricated what I said to the wife of a
soldier who died in action (and I have proof). Sad!
(Twitter, 18 oktober 2017)
Garantie op verandering
Het hyperbolische karakter is het derde kenmerk dat Klemperer bij de nazi’s onderscheidde. Gruppelaar ziet het keer op keer ook opduiken in de retoriek van de Amerikaanse president. “Zijn gebruik van superlatieven hangt samen met de emotionaliteit van zijn retoriek: door gebruik te maken van vele superlatieven wil hij indruk maken op zijn publiek en hen overtuigen van zijn successen als zakenman en als president.”
My take is, you have to get really, really tough — really mean — with the drug
pushers and the drug dealers.
(Speech: Donald Trump in a speech on Tax Reform in Ohio, 5 februari 2018)
“Zijn retoriek is een fundamenteel onderdeel van zijn presidentiële identiteit als antipoliticus en populist”, besluit Paula Gruppelaar, die haar scriptie schreef met prof. Frank Albers als promotor.“Trump stemt zijn retoriek precies af op zijn narrative als politicus. Hij heeft dit gedaan door zich te keren tegen de conventionele politieke taal en door een ‘nieuwe politieke taal’ te spreken, zijn taal te versimpelen en zijn taal herkenbaar te maken door middel van zijn vele superlatieven. Deze nieuwe politieke taal lijkt te staan voor een soort garantie dat hij als politicus de ‘corrupte’ en ‘ineffectieve’ politiek van Washington kan veranderen.”