Dankzij een bijzonder goede samenwerking tussen de stad Antwerpen en private partners krijgt het Middelheimmuseum de uitzonderlijke kans om zijn collectie uit te breiden met een belangrijk kunstwerk. Het gaat om Diamond Shaped Room with Yellow Light van de Amerikaanse kunstenaar Bruce Nauman. Het werk wordt aan het publiek voorgesteld als sleutelwerk in de tentoonstelling Experience Traps, die opent op 1 juni als onderdeel van het culturele stadsfestival Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireert. “Bruce Nauman is een kunstenaar die alom bekendstaat als een van de peetvaders van de westerse hedendaagse kunst. Zijn invloed op de kunstenaars van de volgende generaties wereldwijd, kan nauwelijks overschat worden. Dankzij het volgehouden geduld, de intensieve samenwerking met privé partners en de vastberadenheid van alle betrokkenen, zijn we ontzettend fier dat we vandaag kunnen zeggen dat dit werk – een pièce unique van een hedendaagse klassieker – deel uitmaakt van de collectie. Op deze manier blijft de collectie relevant voor de bezoeker vandaag en voor de komende generaties.” (Caroline Bastiaens, schepen voor cultuur)
Amerikaans kunstenaar, pionier en voorbode
Bruce Nauman (°1941, US) pioniert sinds de jaren ’60 op het gebied van elektronische media, installaties, videokunst, sculptuur en neonwerken. Centraal in het werk van Nauman staat het ‘mens-zijn’, dat hij op een rigoureuze en systematische manier onderzoekt. Dat doet hij met bijzondere aandacht voor de relatie van het menselijk lichaam tot zijn omgeving en de organisatie en controle van (sociaal) gedrag.
Diamond Shaped Room with Yellow Light, 1986-1990/2018
Het werk werd in de jaren ’80 gemaakt voor een tentoonstelling in de publieke ruimte. In 1990 verdween het daar en sindsdien is het werk niet meer tentoongesteld. Voor de Middelheimcollectie installeert de kunstenaar het werk opnieuw, en ditmaal voorgoed. “Het felgele licht kan je even verblinden als je binnenkomt. Kleur en vorm werken verwarrend. Je wil niet heel lang in deze ruimte blijven.” (Bruce Nauman) Nauman omschrijft de ruimte als ongastvrij. Maar hij plaatst het werk op zo’n opvallende locatie dat je toch wordt aangespoord om het werk te betreden. Ook binnen wacht een tegenstrijdige situatie: de moeite die je moest doen om het werk te betreden, wordt ‘beloond’ met een desoriënterende ervaring. Aan de andere kant deed iemand misschien hetzelfde. Toch lijkt echt contact onmogelijk. De omgeving is strak gecontroleerd door de kunstenaar. Hij vraagt onze medewerking, maar staat vervolgens heel weinig inbreng van de bezoeker toe. Het werk lijkt een val, een Experience Trap. Zo confronteert hij ons met onze hoop en verwachtingen, en met de invloed die we denken te (moeten of mogen) hebben.
Nauman en de Middelheimcollectie: proefondervindelijk
Het werk van Nauman is in alle belangrijke hedendaagse kunstmusea vertegenwoordigd, maar zijn openluchtwerk is, vooral binnen Europese publieke collecties, uiterst zeldzaam. De relatie van het menselijk lichaam tot zijn omgeving en de sturing van (sociaal) gedrag zijn thema’s die in veel van zijn werken aan de orde zijn, en Diamond Shaped Room with Yellow Lightis rechtstreeks gerelateerd aan andere belangrijke werken uit het oeuvre (corridor pieces enz.). Maar slechts zelden kan de toeschouwer het werk zelf betreden, en wordt zij/hij zo intens proefondervindelijk ondergedompeld in de intenties en fascinaties van de kunstenaar als hier het geval is. De aanwinst laat het museum toe zich scherper te positioneren: andere musea kochten kleine sculpturen, videowerk en werk op papier, maar geen grootschalige buitensculpturen. Hierin zit de complementariteit van het Middelheimmuseum met de grote Europese collecties. Het werk vertegenwoordigt de roots van andere belangrijke werken in de museumcollectie (Pedro Cabrita Reis, Per Kirkeby, Atelier van Lieshout, Andrea Zittel, …): de ‘tussenstap’ tussen sculptuur en architectuur, en werken waarin een grotere interactie met het publiek wordt opgezocht. Het is de voorbode van de vandaag alomtegenwoordige participatieve kunstpraktijken. Naumans werk wil de toeschouwer betrekken, maar geen vrijblijvende situatie presenteren.
Naumans werk vandaag
Ook vandaag blijft Nauman een van de invloedrijkste Amerikaanse kunstenaars. Hoewel hij als ‘white male artist’ soms opgevoerd wordt als voorbeeld van een eenzijdig verzamelbeleid in kunstmusea, blijft het werk bijzonder relevant. Zijn provocatieve aanpak is ook vandaag een ‘eye-opener’. Naumans wrange humor en fascinatie voor obsessief gedrag en frustratie vangen onze tijdsgeest van sociale media-excessen, ervaringseconomie, positionering en framing uitstekend. Ze fungeren als een aanklacht tegen naïviteit, dwingen tot introspectie. Nauman is niet geïnteresseerd in troost bieden, integendeel. De uitzonderlijke mogelijkheid om het werk een permanente plaats te geven in de museumcollectie, volgde uit het aanbod van de stad Antwerpen, de Middelheim Promotors vzw en drie projectpartners (Ackermans & van Haaren NV, Mathieu Gijbels NV, die instond voor de bouw van het werk, en L.I.F.E. NV) om de handen in elkaar te slaan. Sinds 50 jaar werkt de stad Antwerpen nauw samen met de Middelheim Promotors, de vriendenvereniging van het museum. Deze bestaat uit een ruim aantal leden en een groep structurele sponsors. Beide partners hebben tot doel om de collectie van het Middelheimmuseum te laten groeien en de veelzijdigheid van de beeldhouwkunst, zoals die zich op het internationale speelveld ontplooit, uit te dragen en te verzamelen voor de komende generaties. Het gaat meestal om nieuwe werken die speciaal voor het museum gecreëerd worden. Héél uitzonderlijk worden bestaande werken verworven, als ze het collectieprofiel van het museum op een uitzonderlijke manier versterken.
Middelheimmuseum
Middelheimlaan 61
2020 Antwerpen
Foto’s: www.middelheimmuseum.be