21 Feb. → 16 Juni’24
In het kader van het Belgische voorzitterschap van de Raad van de EU en ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van de publicatie van het Surrealistisch Manifest (1924) viert Bozar 100 jaar surrealisme met een unieke tentoonstelling gewijd aan de avant-gardebeweging in België.
In 1924 begint, net als in Parijs, het surrealistische avontuur in België met gedurfde pamfletten van onder meer dichter Paul Nougé, leidraad in deze uitzonderlijke tentoonstelling. In Histoire de ne pas rire wordt de originaliteit van de Belgische surrealisten belicht, wiens ambities verder reikten dan het louter esthetische. Deze kunstenaars wilden de wereld transformeren met hun subversieve kunst. De kenmerkende eigenzinnigheid van de Belgen wordt in perspectief geplaatst binnen zowel de internationale surrealistische netwerken als hun politiek-historische context. Ook de rol van de vrouwelijke kunstenaars wordt hier belicht.
Het surrealisme ontpopte zich als de voornaamste artistieke beweging van de 20ste eeuw in België, waarbij het gedachtengoed van de stroming standhield tot lang na de dood van Paul Nougé en René Magritte. Zo liet het niet minder dan drie generaties kunstenaars na, elk met hun eigen kijk op de werkelijkheid.
Beginnend met de titel – een rechtstreekse verwijzing naar Paul Nougé’s boek (uitgegeven door Marcel Mariën in 1956) – bruist de tentoonstelling van de geestige en vaak provocatieve humor.
Het surrealisme in België nam al snel afstand van het Parijse surrealisme en stond kritisch tegenover het automatische schrijven en de rol van het onbewuste.
Verder zocht Paul Nougé ook geen erkenning of bekendheid. Hij experimenteerde in de schaduw, met zijn ‘bondgenoten’. “Ook al leek Nougé het brein en het geweten van de surrealistische groep van Brussel te zijn, toch liet hij er zich nooit op voorstaan dat hij de leider was. In dat opzicht was hij de tegenpool van Breton” legt Xavier Canonne, curator van de tentoonstelling, uit.
Histoire de ne pas rire toont werken van René Magritte, Jane Graverol, Marcel Mariën, Rachel Baes, E.L.T. Mesens, Leo Dohmen, Paul Delvaux maar ook Max Ernst, Salvador Dalí, Giorgio De Chirico en vele anderen. Ongeveer 260 schilderijen, objecten, tekeningen, collages, foto’s, en daarnaast meer dan 100 documenten, magazines, posters en pamfletten, worden uitgeleend door meer dan 50 musea (Centre Pompidou, Tate Modern, Boijmans Van Beuningen, Pinakothek München, Kunsthaus Zürich, enz.), stichtingen, kunstgalerijen en privécollecties.
De selectie van werken biedt een representatieve visie op 75 jaar surrealistische activiteit en weerspiegelt de verscheidenheid van deze beweging. De tentoonstelling is niet-lineair opgebouwd en bevordert dialogen en kruisbestuivingen tussen de werken, mede dankzij de originele scenografie.
De tentoonstelling is gecureerd door Xavier Canonne, doctor in de kunstgeschiedenis, directeur van het Fotografiemuseum in Charleroi en expert van het surrealisme in België.
Een gedurfde scenografie
Het originele scenografieontwerp van Yves Malysse en Kiki Verbeeck van URA Architects is geïnspireerd op het verlangen van de surrealisten om te desoriënteren en om gevestigde denk- en kijkpatronen te verstoren. Het verwijst ook naar Magrittes verkenning van de interactie en spanning tussen woorden en beelden.
De kunstwerken worden gepresenteerd op tijdelijke muren en de omringende permanente muren dienen uitsluitend voor de teksten en citaten. Dit bijzonder labyrintische parcours leidt tot nieuwe resonanties en dialogen.
In tijden van bewust materiaalgebruik zullen deze elementen na de tentoonstelling volledig worden ontmanteld en worden hergebruikt in een of meer bouwprojecten in het Brussels Gewest.
In dialoog met de historische tentoonstelling presenteert Jelena Vanoverbeek een nieuw videowerk “Violins” (2023).
Daarnaast ontwikkelde Bozar een artistiek extra muros parcours rond het Paleis voor Schone Kunsten. Bozar nodigde vijf kunstenaars – Annabelle Binnerts, Valérie Mréjen, Laure Prouvost, Ghita Skali & Salim Bayri – uit om surrealistische tekstgebaseerde kunstwerken te creëren, enkel zichtbaar in augmented reality op en rond de Kunstberg (vanaf 29.02).
Surrealisme op de Kunstberg
Dankzij een uitzonderlijke samenwerking met de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België spreidt de viering van de surrealistische beweging zich uit over de hele Brusselse Kunstbergwijk. De KMSKB leggen de nadruk op het internationale surrealisme met de tentoonstelling Imagine! 100 Years of International Surrealism (21.02-21.07.2024). Een speciaal combiticket geeft toegang tot beide tentoonstellingen.
Rond de tentoonstelling
Bozar organiseert een aantal evenementen rond de tentoonstelling: een artistieke rondleiding op de Kunstberg in augmented reality; een All over the P(a)lace nocturne op de laatste donderdag van elke maand (29/02; 28/03; 25/04; 23/05); een surrealistische literaire nocturne (20/03); een programma met films en muziek waarin het surrealisme doorklinkt; “lunch tours” (rondleidingen op vrijdagmiddag), “weekend tours” (rondleidingen op zaterdagmiddag), enz.
Er is ook een bezoekersgids beschikbaar.
Curator: Dr. Xavier Canonne
Steun: FOD Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, BNP Paribas Fortis
In het kader van het Belgische voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie
Tickets: € 18 (€ 29 voor een combiticket voor beide expo’s).
Foto: © succession Magritte