Afscheid van beschermde monumenten aan historisch Droogdokkeneiland
Aan kaai 608 in de Antwerpse haven drijven binnenkort twee droogdokken in het water. Het eerste drijvende droogdok, met een lengte van 45 meter, kwam afgelopen maandag toe. Het tweede exemplaar, met een lengte van 55 meter, maakt aanstaande maandag zijn opwachting. Met de gloednieuwe drijvende droogdokken komt er een einde aan een geschiedenis van ‘vaste’ droogdokken. Tot vandaag gebeurt de herstelling van de vloot van het 
Havenbedrijf op het Droogdokkeneiland. Dat wordt echter overgedragen aan de stad en krijgt een andere bestemming, los van de haven. De operationele en onderhoudsdiensten van het Havenbedrijf verhuizen binnenkort naar een nieuwe site aan kaai 602-612 waar een nautische en technische cluster wordt gebouwd die klaar moet zijn in de eerste helft van 2019.
Van vaste naar drijvende droogdokken
Op de site aan kaai 602-612 werd geopteerd voor drijvende droogdokken als droogzetfaciliteit voor de vaartuigen. In tegenstelling tot vaste droogdokken, kunnen deze indien nodig immers verplaatst worden naar een andere locatie. In mei 2016 ging de Nederlandse firma Ravestein BV op haar werf in Deest van start met de bouw van de twee drijvende droogdokken. Enkele weken geleden werden de werkzaamheden afgerond en waren de twee U-vormige constructies klaar om richting Antwerpen te vertrekken. Verwacht wordt dat het nog enkele weken zal duren vooraleer de eerste vaartuigen ook écht kunnen gedokt worden in de nieuwe constructies. Ze zullen hier namelijk nog aan een uitgebreid testprogramma onderworpen worden. Het Havenbedrijf zal niet enkel de eigen vloot herstellen in de dokken, de drijvende constructies kunnen in de mate van het mogelijke worden opengesteld voor het onderhoud en de reparatie van vaartuigen van externe bedrijven.
Technische kenmerken
Het ene dok is 45 meter lang, het andere 55 meter. Ze hebben beiden een breedte van 29 meter en een hoogte van de dokbodem tot het bovendek van 13,1 meter. De droogdokken kunnen schepen dragen van respectievelijk max. 1.500 en 1.750 ton, met een breedte van 23 meter en een diepgang van 7 meter. Ze zijn met elkaar verbonden door een drijvend toegangsponton van 29 m × 12 m. Van hieruit kan je de dokken betreden. Elk droogdok beschikt over een controlekamer en een kraan die tot 10 ton kan heffen, onmisbaar voor het verplaatsen van zware onderdelen. De droogdokken kunnen niet autonoom functioneren, ze maken gebruik van walstroom.
Techniek
De droogdokken zien er dan indrukwekkend uit, de techniek erachter is eenvoudig. Onderaan en aan de zijkanten van het dok zitten watertanks. Zijn de tanks leeg, dan drijft het helemaal op het water. Moet er een schip drooggelegd worden, dan worden de tanks vol met water gepompt. Zo zakt het dok in het water en kan het schip erin gebracht worden. Vervolgens worden de tanks terug leeggepompt en komt het dok, samen met het schip, omhoog. Het hele proces van het droogzetten van een schip neemt 2 à 3 uur in beslag. Elk drijvende dok ligt met glijbeugels bevestigd aan 2 spudpalen zodat een vaste ligging t.o.v. de kade in alle omstandigheden, zelfs bij afzinken en opvlotten, gewaarborgd blijft.
Duurzaam
Het mogelijk vervuild water dat zich op de dokvloer verzamelt, wordt afgeleid naar een vuilwatertank in de dokbodem. Dit reservoir wordt bij het bereiken van een vooraf ingesteld niveau automatisch geledigd; de inhoud wordt daarbij naar de wal gepompt en daar gezuiverd. Op die manier komt er geen vuil water in het Kanaaldok terecht wanneer het dok terug afzinkt.
‘Oude’ droogdokken
Met de indienstneming van de nieuwe droogdokken komt er aan een einde aan het gebruik van de ‘oude’ droogdokken op het Droogdokkeneiland. De droogdokken 1 tot 6 en 8 tot 10 werden in 2001 beschermd als monument. In 2009 volgde de vaststelling als bouwkundig erfgoed.
Geschiedenis in een notendop
Droogdok 1, of het Grote Droogdok zoals het nog lang werd genoemd, werd tussen 1861 en 1863 gegraven. Het eerste pomphuis volgde in 1864, en twee verdere droogdokken (nummers 2 en 3) in 1865. De werkzaamheden voor droogdokken 4,5 en 6 begonnen in 1878, maar werden pas in 1881 voltooid: het water van het Kattendijkdok brak door 
de dam die de werf droog moest houden. Vijf arbeiders kwamen hierbij om. De graafwerken begonnen opnieuw met vernieuwde voorzorg en koning Leopold II kwam de havenuitbreiding inhuldigen op 16 september. Vanaf 1910 werd er ook een nieuw droogdok, nummer 7, gegraven ten noorden van het Suezdok, bedoeld om aan de gigantische schepen van de Red Star Line te kunnen werken. De werkzaamheden verliepen echter moeizaam (in 1911 liep het dok onder water) en werden gestaakt tijdens de Eerste Wereldoorlog. In 1919 werd het uiteindelijk voltooid. In 1928 werd gestart met de aanleg van droogdokken 8 tot 10. De dokken werden in december 1930 en januari 1931 voltooid.
Droogdok nummer zeven is in de jaren negentig verwijderd om het Albertkanaal te verbreden. Het nabijgelegen pomphuis, dat in 1920 werd voltooid, startte in 2002 aan een nieuw leven als restaurant.
(Bron: ‘Droogdokkeneiland. Historisch onderzoek’, geredigeerd door Cécile Rousselot in het kader van een stage bij AG Stadsplanning van Antwerpen in november 2009.)
Vlaamse Havendag
Tijdens de Vlaamse Havendag op zondag 17 september krijgt het grote publiek eveneens de kans om afscheid te nemen van de droogdokken in hun huidige vorm. De site aan het Droogdokkeneiland maakt immers deel uit van het programma van de Havendag, net zoals de site aan kaai 602-612. Meer info op vlaamsehavendag.be
Foto’s: Port of Antwerp