In 2018 en 2019 onderzochten wetenschappers van UAntwerpen stalen bij 70 vrijwilligers in een straal van 15km rond de fabriek van 3M in Zwijndrecht. “De hoge gehaltes in eieren zijn reden tot bezorgdheid”, klinkt het. “Maar het goede nieuws is dat er gedurende de voorbije 10 jaar een daling is opgetreden.”
Sinds 2004 voert de Onderzoeksgroep Systemisch Fysiologisch en Ecotoxicologisch Onderzoek (SPHERE), verbonden aan het Departement Biologie van de Universiteit Antwerpen, studies uit naar de aanwezigheid van PFOS-, PFOA- en andere PFAS-componenten in verschillende omgevingsstalen en in biota, zowel in binnen- als buitenland, en ook in de omgeving van de 3M-fabriek in Zwijndrecht. Veel van die studies betreffen analyses in de bodem, in kleine zangvogels, vissen of ongewervelde dieren. Tien jaar geleden werden ook kippeneieren van vrijwilligers op een dertigtal plaatsen in Vlaanderen, waaronder Zwijndrecht, geanalyseerd op de aanwezigheid van PFAS.
Stalen van regenwormen
In een recenter onderzoek zocht doctoraatsstudent Robin Lasters naar PFAS in kippeneieren en groenten. De resultaten werden nog niet wetenschappelijk gepubliceerd, maar werden overgemaakt aan Karl Vrancken, opdrachthouder van de PFOS-problematiek. Op basis van onder andere deze studie gaf de Vlaamse overheid vervolgens de adviezen (no-regret maatregelen) over de consumptie van eieren van eigen kippen op verschillende afstanden van het bedrijf 3M.
De Universiteit Antwerpen nam voor dit onderzoek in 2018 en 2019 stalen bij in totaal 70 vrijwilligers op verschillende afstanden van 3M. Er werden zowel stalen genomen van bodem, water, regenwormen, kippeneieren en groenten, en dat tot een afstand van vijftien kilometer van het bedrijf. De resultaten werden reeds gecommuniceerd en gekaderd aan de deelnemende vrijwilligers. In de zomer van 2021 zal hier een vervolgstudie op komen om de dataset nog te vergroten en te proberen om ook in ontbrekende windrichtingen te bemonsteren.
Meer in eieren dan in groenten
“Ten eerste bleek dat er van de 17 gemeten PFAS-componenten voornamelijk PFOS, PFOA en PFDA prominent aanwezig waren, hoewel nog 4 andere componenten regelmatig werden gemeten”, legt prof. Lieven Bervoets uit. “Ten tweede bleek dat voor zowel bodem als voor kippen de concentraties aan PFOS sterk dalen met de afstand tot 3M. Vlakbij het bedrijf, tot op ongeveer 2 km, kunnen de concentraties als zeer hoog worden beschouwd. Dat is vooral duidelijk bij de eieren (zie figuur).”
In groenten lagen de concentraties veel lager (tot 100 x) dan in de eieren en was er geen duidelijk effect van afstand tot het bedrijf. Robin Lasters: “Onze dataset is echter nog te beperkt om hierover definitieve uitspraken te doen. Ook voor PFOA kunnen we geen duidelijk effect van afstand van 3M aantonen voor bodem noch eieren of groenten. Een derde belangrijke conclusie is dat voor veel van de eistalen de richtlijn voor wekelijks toelaatbare innamen, zoals opgesteld door het EFSA (Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid) vlakbij het bedrijf zeer sterk wordt overschreden bij consumptie van één ei per week, maar dat ook op grotere afstand die richtlijn nog regelmatig wordt overschreden. Uit de eerste beperktere dataset van de groenten lijkt de situatie veel minder ernstig, maar de vervolgstudie zal hierover meer uitsluitsel kunnen geven. Uit onze studie blijkt alleszins dat louter meten in de bodem niet steeds kan voorspellen hoeveel PFAS er terecht komt in eieren en/of groenten omdat ook bodemkenmerken hierop een grote invloed kunnen hebben.”
Daling voorbije tien jaar
De hoge gehaltes in kippeneieren zijn reden tot bezorgdheid. Maar het goede nieuws is dat er blijkbaar gedurende de voorbije 10 jaar een daling is opgetreden. Zo maten de wetenschappers in eieren vlakbij 3M in 2010 nog tot meer dan 5 keer hogere concentraties aan PFOS dan vandaag.
“We moeten ons tevens afvragen of er ook op andere plaatsen, ver buiten de invloedssfeer van 3M, overschrijdingen van de EFSA-richtlijn in kippeneieren optreden en wat de gevolgen zijn voor de volksgezondheid”, aldus Bervoets. “De richtlijn voor wekelijkse inname, opgesteld door het EFSA, is sterk verstrengd in 2020 en die waarden liggen nog ter discussie onder experten. Tenslotte hopen we met onze studie uiteindelijk richtlijnen te kunnen geven om blootstelling aan PFAS te verminderen door gerichte maatregelen te nemen zoals inrichting van kippenren, toegediend drinkwater en voeding.”
Afbeelding: www.uantwerpen.be