Jan Vanriet ‘Ex Voto’ (fragmenten uit de catalogustekst van Eric Rinckhout)
Met Ex Voto schildert Jan Vanriet een biografie in verf, een zelfportret in beelden. Voor deze reeks schilderijen boort hij een ruim picturaal reservoir met persoonlijke ijkpunten aan: hij zet in de verf wat hem heeft geraakt, gebeurtenissen die hem hebben gevormd als mens en kunstenaar – als we daar al een onderscheid in kunnen maken. Jan Vanriet is een volbloed schilder maar hij maakt er geen geheim van dat zijn wortels in de literatuur zitten. Herinneringen waaien aan, Vanriet brengt ze in beeld. Hij toont stukken van een leven, een legpuzzel ‘waarin alles met van alles verbonden is’ ( Cees Nooteboom, Rode regen).
Ex Voto is veel: het is een samenspel van zelfportretten, echo’s van vroegere schilderijen, bescheiden monumenten voor ruimhartige, inspirerende mannen en vrouwen – in de kunst en daarbuiten –, de schoonheid van alledag, de onbaatzuchtige hoffelijkheid van passanten, de choreografie van het bestaan, de vreugde van het kijken, ‘il teatro della vita’… Niet in de laatste plaats is Ex Voto een ode aan het schilderen en aan de kracht van de schilderkunst.
Maar het is de ouder wordende kunstenaar die terugblikt. Want over Ex Voto hangt ontegenzeggelijk een sluier van melancholie en tristesse. De dood is aanwezig, vermomd als bloemstukken die in onverwelkbaar majolica de eeuwige nagedachtenis dienen. Zo slingert de dood zich door deze reeks schilderijen als een verraderlijk kleurrijke draad door herinneringen die als een angel in het vlees zitten: de concentratiekampen, het verzet en de holocaust. Tegelijk verricht de tijd zijn stille sloopwerk, duikt de vader op als go-between tussen de kleine en de grote geschiedenis, en is er de angst voor de marsrichting van ideologieën – die eeuwenoud, springlevend en nog steeds uitermate vernietigend kunnen zijn.
Alles raakt aan alles. Jan Vanriet schildert ‘la condition humaine’ – het menselijk tekort. De paradox is niet vreemd aan zijn oeuvre: al vaker schilderde hij de schoonheid van de gruwel. Ook in Ex Voto zitten paradoxen: de serie schilderijen is een lofzang op de kracht van kwetsbaarheid, is de pelgrimstocht van een atheïst en een georkestreerde stream-of-consciousness.
Ex Voto opent met een monumentaal drieluik. Jan Vanriet kent zijn kunstgeschiedenis: een drieluik gebruik je niet zomaar. In de renaissance en de barok werd het middenluik ervan gereserveerd voor Jezus Christus of zijn moeder. Vanriet schildert op die plek, tegen een asgrauwe achtergrond en in zoete kleuren, een kransje van bloemen uit keramiek, dat soms de grafzerk van een geliefde siert. De twee zijluiken van de triptiek laten een soortgelijk aardewerken kruis zien, telkens in spiegelbeeld, vervagend en naar binnen neigend, met donkergrijze strepen die als geplengde tranen over het doek druipen. Geen bloed van Christus, die trouwens afwezig is, en naar wiens dood alleen in de titel wordt verwezen: ‘Golgotha’, de schedelberg, waar hij gekruisigd werd. Op dit doek heerst het verweer tegen de tijd. De tijd knipt immers ongenadig de vleugels van het leven, van de liefde, ook van de 
herinnering en misschien zelfs van de kunst. Is het daarom dat Vanriet dit drieluik zo breekbaar schildert? Olieverf als een dunne schilfer op het doek – het enig mogelijke verzet.
De dood zorgt voor schimmen op het netvlies van de kunstenaar. Sommige van de portretten worden door de schilder omschreven als een rouwgebed, te vergelijken met de ‘kaddish’, die Allen Ginsberg opdroeg aan zijn overleden moeder Naomi. Tijdens het ‘componeren’ van de reeks Ex Voto wilde Jan Vanriet de toevloed van menselijke voorstellingen doorbreken. Hij ging op zoek naar abstracte composities die een ontregelend Fremdkörper konden zijn en een rustpunt opleveren. Vanriet spreekt van ‘een contrapuntische tegenklank’. Echt abstract was die tegenklank evenwel nooit. Het schilderij ‘Nuenen’, zeven gelige ‘patatten’ opgedragen aan Vincent van Gogh, valt compositorisch best te vergelijken met ‘Two Mickeys in Love’, zes zwarte cirkelvormen die refereren aan een staalsculptuur van Claes Oldenburg, ‘Mickey Mouse’.
De schilder voegde ook andere objecten toe in een ‘bedenkelijk’ soort keramiek. Zowel de trommelaar van de Hitlerjugend als het dashondje is vervaardigd in Allach-porselein, edelkitsch die SS-leider Heinrich Himmler in Dachau liet produceren.
Met Ex Voto heeft Jan Vanriet een stand van zaken opgemaakt. Hij biedt troost en schoonheid. Hij schildert tegen het vergeten in. Vergeefs maar zeker niet zinloos.
JAN VANRIET (°1948) woont in Antwerpen.
Zijn werk bevindt zich in de collecties van: British Museum London, Koninklijk Museum voor Schone Museum Antwerpen, Museum of Contemporary Art La Jolla, National Museum of Modern and Contemporary Art Seoul, The New Art Gallery Walsall, Museum of the Polish Jews Warsaw, National Museum Gdańsk, Fine Art Museum San Diego, MacNay San Antonio, Plantin-Moretus Antwerpen, etc.
Het boek Ex Voto van Jan Vanriet, met tekst van Eric Rinckhout en vormgegeven door Thomas Soete,
verschijnt naar aanleiding van de gelijknamige tentoonstelling. Er verschijnt tevens een bibliofiele editie in een foedraal met twee met aquarel ingekleurde prints van Jan Vanriet in een oplage van 25 exemplaren, genummerd van 1 tot 25, uitgegeven door de Vrienden van De Zwarte Panter en uitgevoerd door Boekbinderij Jansen. De intekenprijs van deze bibliofiele editie bedraagt 500 euro, te storten op rekeningnummer IBAN: BE96 0682 0095 2705 van de Vrienden van de Zwarte Panter. De gewone editie is verkrijgbaar in de galerie en in de betere boekhandel tegen de prijs van 30 euro, verzendingskosten niet inbegrepen.
De tentoonstelling Jan Vanriet ‘Ex Voto’ loopt van zondag 29 april tot en met zondag 24 juni.
Www.dezwartepanter.com
Tekst: Eric Rinckhout
Foto’s: Zwarte Panter
