De mest van nijlpaarden speelt een belangrijke rol in het ecosysteem van Afrikaanse meren en rivieren. Omdat er steeds minder nijlpaarden zijn, komt dat ecosysteem in gevaar. “Op termijn kan dat bijvoorbeeld leiden tot voedselschaarste rond het Victoriameer”, stellen biologen van UAntwerpen.
Nijlpaarden in het wild hebben een unieke levensstijl: ’s nachts grazen ze in de savannes tientallen kilo’s vers gras. Overdag daarentegen liggen ze voornamelijk samen te luieren in het water, ver weg van vijanden en beschermd tegen de brandende Afrikaanse zon (foto top). Tijdens het luieren komt de spijsvertering op gang, met enorme hoeveelheden mest als resultaat. “Nijlpaarden zijn uniek ten opzichte van andere grote grazers in de savanne”, legt bioloog Jonas Schoelynck (UAntwerpen) uit. “De voedingsstoffen in de mest van de meeste grazers komen meestal opnieuw in de savanne terecht, waar ze opnieuw worden opgenomen door de planten. Bij nijlpaarden is dat niet geval: ze fungeren als een soort van nutriëntentransportband naar het water in rivieren en meren.”
Problemen voor voedselweb
In een recente studie, gepubliceerd in het vakblad Science Advances, tonen Schoelynck en zijn Antwerpse collega’s aan dat deze transportbandfunctie van levensbelang kan zijn voor het leven in het water. Schoelynck: “In het gras zit namelijk silicium. De grassen nemen dit silicium op uit het bodemwater, het bezorgt de grassen de nodige stevigheid, beschermt hen tegen ziektes en in beperkte mate tegen begrazing door kleine dieren.”
De onderzoekers tonen nu aan dat dit silicium in grote mate via de nijlpaarden in (sub)tropische rivieren terechtkomt. “Silicium is van levensbelang voor diatomeeën, eencellige algen in het water die zuurstof produceren en die de basis vormen van de voedselketen in de meeste aquatische systemen”, weet Struyf. “Bij een tekort aan silicium kan de diatomeeënpopulatie instorten, met nefaste gevolgen voor het hele voedselweb in meer of rivier.”
Belangrijke visvangst
Het onderzoek kaderde binnen een expeditie naar de Mararivier in het Masaai Mara Nature Reserve (Kenia; foto rechts). Nijlpaarden dragen stevig bij tot de totale vracht silicium in de rivier die door het park stroomt. Die rivier komt uiteindelijk terecht in het Victoriameer. Ze dragen dus in belangrijke mate bij aan de voorraad silicium in het Victoriameer (foto links).
Het aantal nijlpaarden in Afrika is de laatste jaren echter drastisch verminderd door jacht en verlies aan habitat, en daarmee ging de transportbandfunctie ook grotendeels verloren. Schoelynck: “Het Victoriameer kan nog wel enkele decennia voort met zijn huidige siliciumvoorraad, maar op langere termijn is er waarschijnlijk een probleem. Wanneer de diatomeeën onvoldoende silicium hebben, zullen ze vervangen worden door plaagalgen, die allerhande vervelende gevolgen hebben, zoals zuurstoftekort en bijbehorende vissterfte. En laat nu net visvangst een belangrijke bron zijn van voedsel voor de bevolking rond het Victoriameer.”
Onverwachte gevolgen
Het onderzoek toont hoe belangrijk ogenschijnlijk niet aan elkaar gekoppelde processen in land-ecosystemen onverwacht grote gevolgen kunnen hebben voor de levensbelangrijke en zeer bio-diverse watersystemen in Afrika. Op Afrikaanse schaal zijn de laatste decennia tot 90% van de nijlpaarden uitgeroeid. De Antwerpse wetenschappers leverden nu het bewijs dat dit de nutriëntenhuishouding in de Afrikaanse rivieren en meren kan wijzigen.
Foto’s: UAntwerpen