Prof. Dr. Pierre Vanderhaeghen ontvangt de Prijs Generet voor Zeldzame Ziekten voor zijn onderzoek naar de ontwikkeling van onze hersenen, en waar het soms fout loopt. Aan deze prestigieuze Prijs van het Fonds Generet, beheerd door de Koning Boudewijnstichting, is een bedrag van 1 miljoen euro gekoppeld. De Prijs werd aan Prof. Dr. Vanderhaeghen overhandigd door HKH Prinses Astrid.
Hoe meer we weten over de manier waarop onze hersenen zich ontwikkelen, hoe beter we begrijpen wanneer en waarom het soms fout gaat, en hoe bepaalde zeldzame ziekten ontstaan.
De internationale jury van experts erkent met de toekenning van de Prijs Generet het belang van het fundamentele onderzoek van neurowetenschapper Pierre Vanderhaeghen in deze zoektocht. Pierre Vanderhaeghen staat aan het hoofd van het Laboratorium voor Stamcel- en Ontwikkelingsneurobiologie – VIB-KU Leuven Centrum voor Hersenonderzoek en werkt behalve aan de KULeuven ook nog aan de ULB, waar hij voorheen jarenlang full time professor was.
“You can only fix what you understand”, zo verwoordt Prof. Pierre Vanderhaeghen zijn drijfveer. “Zeldzame ziekten, die vaak tot ernstige beperkingen leiden, hebben nog veel geheimen voor ons. Ik wil dat mysterie helpen op te lossen. Onze grote drive, van mezelf en van het team van toponderzoekers rond me, is die nieuwsgierigheid naar wat er gebeurt in onze hoofden.”
Trage hersenontwikkeling bij de mens
In het voorbije decennium deden Prof. Vanderhaeghen en zijn team doorgedreven onderzoek naar een manier om de ontwikkeling van onze hersenen ‘in vivo’ te kunnen opvolgen. “Onze menselijke hersenen zijn complexer dan die van andere diersoorten. Een groot verschil is dat ze zeer traag ontwikkelen: pas na ongeveer twintig jaar zijn ze volledig functioneel. Het voordeel is dat de mens hierdoor lang de tijd heeft om heel vlot nieuwe dingen te leren. Je kan dit echter nauwelijks onderzoeken met geïsoleerde cellen in het laboratorium, het is net het complexe samenspel van cellen in het hoofd dat bepaalt hoe de ontwikkelingen verlopen, en dat moet je ‘in vivo’ kunnen bestuderen in een levend organisme.”
Hiervoor heeft Prof. Vanderhaeghen met zijn team een oplossing gevonden. “Een eerste belangrijke stap was dat we ontdekten hoe we menselijke stamcellen kunnen laten ontwikkelen tot zenuwcellen, en vervolgens hebben we deze zenuwcellen getransplanteerd in de hersenen van muizen. We zagen dat die menselijke hersencellen hun eigen, trage ontwikkelingstempo behouden. Bovendien gaan ze functioneel integreren met de muizenhersenen. Dus ze werken mee, zonder muizencellen te worden.”
Zeldzame ziekten door fouten in ontwikkeling
Veel zeldzame ziekten worden veroorzaakt door genetische mutaties die leiden tot fouten in de hersenontwikkeling, wat zich uit in (ernstige) verstandelijke beperkingen, epilepsie, autismesymptomen en dergelijke. “We vermoeden dat bij een heel aantal ervan de fout net zit in de snelheid van ontwikkelen: ze ontwikkelen te traag of te snel”, legt Prof. Vanderhaeghen uit. Er is reeds onderzoek gestart naar de zeldzame aandoeningen MECP2-duplicatie en RETT-syndroom, die tot zware ontwikkelingsstoornissen leiden, in samenwerking met een spin-off die zich specialiseert in het herpositioneren van bestaande geneesmiddelen voor de behandeling van zeldzame ziekten. “Met ons dierenmodel stellen we het onderzoek nieuwe mogelijkheden ter beschikking voor research op cellulair en moleculair niveau, wat je met een scanner niet kan.”
Wetenschap kost tijd
“Daarbij is de ideeënuitwisseling met klinische genetici erg belangrijk voor ons”, benadrukt hij. “Zij merken bijvoorbeeld dat er bij twee patiënten met totaal andere genetische mutaties toch veel gelijkenissen zijn in de ontwikkelingsstoornissen waarmee ze kampen. Dat triggert ons om te onderzoeken of er wellicht zeer gelijkaardige mechanismen meespelen, dat er bijvoorbeeld bij allebei ergens een te snelle ontwikkeling van zenuwcellen gebeurt.”
Op welke termijn dit kan leiden tot nieuwe behandelingen, is niet te voorspellen. “Wetenschap kost tijd. Het is een groot geluk voor ons dat er middelen zijn zoals van het Fonds Generet die ons die tijd gunnen, en de vrijheid om dingen te proberen. We zullen in de komende twee tot vier jaar zeker heel wat gaan ontdekken over wat er gebeurt in de ontwikkelende hersencellen. Die eerste stap is essentieel om later het verschil te maken voor mensen met een zeldzame ziekten.”
Over de Prijs Generet
Het Fonds Generet, beheerd door de Koning Boudewijnstichting, heeft de ambitie in ons land een sterke, internationaal erkende onderzoekshub rond zeldzame ziekten te creëren. Het kent jaarlijks een Prijs toe ter waarde van 1 miljoen euro aan een toponderzoeker voor het onderzoek naar zeldzame ziekten in België. Het Fonds stelt niet voorop over welke ziekte(n) het moet gaan: alle zeldzame ziekten komen in aanmerking, evenals methodologieën die voor verschillende ziekten het onderzoek vooruit kunnen helpen.
De eerste Prijs Generet werd eind 2018 uitgereikt aan Prof. Mikka Vikkula (Institut de Duve – UCLouvain) voor zijn onderzoek naar de genetische oorzaak van vasculaire anomalieën.
Begin 2020 kreeg de tweede laureaat, neuroloog Dr. Steven Laureys (Coma Science Group – Universiteit en UZ van Luik), de Prijs overhandigd voor zijn onderzoek rond vormen van gewijzigde bewustzijnstoestand.
Foto’s & video: www.kbs-frb.be