Kunsthal Mechelen – het nieuwe Mechelse huis voor hedendaagse en beeldende kunsten – presenteert van 12 mei tot 25 augustus een groepstentoonstelling die de fontein als artistiek object onderzoekt. Met werk van 11 kunstenaars, waaronder de Belgen Sophie Nys, Aline Bouvy en Chloé Op de Beeck, is deze tentoonstelling enerzijds een verwijzing naar de lange geschiedenis van fonteinen die werden ontworpen of afgebeeld door kunstenaars, en anderzijds ook een onderzoek naar de vraag waar de fontein vandaag de dag voor staat.
The Fountain Show beschouwt de fontein als een artistiek genre op zich. Fonteinen zijn structuren die de beweging en cyclus van water controleren, een element dat essentieel is voor onze overleving en in veel religies als heilig wordt beschouwd.
Fonteinen zijn gebouwd en gebruikt sinds de oudheid, over beschavingen en culturen heen. De oude Romeinen vereerden water en genoten van zijn verschijning en beweging door een onzichtbare kracht. De Perzische heersers uit de Middeleeuwen bouwden uitgebreide fonteinen in hun paleizen en tuinen om het paradijs zoals beschreven in de Koran weer te geven. En koning Lodewijk XIV van Frankrijk gebruikte fonteinen in Versailles als visuele representatie van zijn dominantie over de natuur. In de 19e eeuw werden fonteinen onderdeel van de infrastructuur, die schoon drinkwater leverden aan stadsbevolkingen en daardoor belangrijke ontmoetingsplaatsen werden. Tegenwoordig hebben fonteinen voornamelijk een decoratieve functie, maar blijven alomtegenwoordig in openbare ruimtes en privétuinen.
We worden omringd door alledaagse structuren die water verplaatsen, vaak verborgen uit het zicht: pompen, leidingen en rioleringssystemen. Een fontein daarentegen is zichtbaar en uitbundig: hij kan stimuleren, verrukken en soms zelfs de erotiek aanwakkeren. De kunstenaars in deze tentoonstelling benaderen het rijke onderwerp van de fontein vanuit hun individuele artistieke affiniteiten en formuleren ideeën over politiek, cultuur en kunst zelf. De fontein wordt een ruimte om dromen en verlangens om te zetten in een druipende, spetterende, sprankelende vorm.
Je zou kunnen zeggen dat conceptuele kunst begon met Marcel Duchamps creatie van de beroemdste ‘fontein’ in de westerse kunstgeschiedenis, het readymade urinoir uit 1917. Het werk, eenvoudigweg Fontein getiteld, speelde met de kunsthistorische symboliek van de decoratieve fontein en gooide eerdere ideeën over wat een kunstobject kan zijn omver.
THE FOUNTAIN SHOW
Georganiseerd door Kunsthal Mechelen
12 mei – 25 augustus 2024
De Garage, Onder den Toren 12, Mechelen
Opening: zaterdag 11 mei, 20u00
Kunstenaars: David Bernstein, Aline Bouvy, Anita Esfandiari, Kasia Fudakowski, Lou Masduraud, Sophie Nys, Chloé Op de Beeck, Virginia Overton, Paula Siebra, Jay Tan, Zoe Williams
Curator: Brenda Guesnet
De werken in de tentoonstelling
- Het videowerk However(2019) van Chloé op de Beeck (°1986, België) verankert “The Fountain Show” in Mechelen. Het legt een openbare fontein vast aan de Schuttersveststraat op het precieze moment dat hij water begint te spuiten in de vroege ochtend, een klein euforisch moment. Deze fontein markeerde vroeger de ingang van de stad en is sindsdien buiten gebruik gesteld.
- Virginia Overton‘s (°1971, US) sculptuur Untitled (cascade)(2020) gebruikt versneden, gedeconstrueerde bewegwijzering van bedrijfsgebouwen in de VS als waterbassins voor een trapsgewijze fontein die wordt ondersteund door industriële ladders en zandzakken. De ruwheid van Overtons industriële materialen contrasteert met de natuurlijke elegantie van het stromende water en onthult de inherente eigenschappen van elk onderdeel.
- De urinoirsculptuur van Aline Bouvy(°1974, België), die opgaat in de architectuur van de tentoonstellingsruimte, vestigt onze aandacht op het esthetische potentieel van het urinoir, een aspect dat vaak over het hoofd wordt gezien in Duchamps Fontein. Bouvy’s werk stelt het onderscheid tussen kunst, design en decoratie ter discussie. Ze daagt het publiek ook uit om zich af te vragen welke lichaamsfuncties – en wiens – geoorloofd zijn in de openbare ruimte, wat een feministisch perspectief opent op Duchamps provocatie. In haar lecture-performance Fontaine, je ne boirai pas de ton eau, die deel uitmaakt van het publieke programma van de tentoonstelling, onderzoekt de kunstenaar de geschiedenis van het openbare urinoir in Parijs.
- Voor haar serie Frottageneemt Sophie Nys (°1974, België) ook een voorbeeld aan Duchamp. Deze werken op papier dragen reliëfs van het bassin van een modernistische drinkfontein ontworpen door Alfred Aebersold die overal in de stad Zürich te vinden is. Dit netwerk van fonteinen werd in de jaren 1970 gebouwd in de context van de Koude Oorlog en is in feite een verdedigingsinstrument dat de bevolking van schoon drinkwater moet voorzien als de reguliere watervoorziening vervuild raakt. De fonteinen zijn als geheim agenten, bewijzen van een latente dreiging die in het volle zicht verborgen is. Nys personifieert ze verder door op elke afdruk de urine van een collega of vriend aan te brengen.
- Als een structuur die de stroom van vloeibare materie vormt en hoorbaar maakt – en het geluid van een privégesprek kan maskeren – heeft de fontein ook een nauwe relatie met taal en spraak. Watch what you say(2019-24) van Kasia Fudakowski (°1985, UK) is een spraakgestuurde fontein. Het maakt deel uit van een gedachte-experiment waarbij de kunstenaar zich een direct verband voorstelt tussen de stijgende zeespiegel en het aantal woorden dat we elke dag spreken – en als gevolg daarvan een wereldwijde limiet op het aantal toegestane gesproken woorden. Als je in de microfoon spreekt, druppelt er water in de emmer dat dreigt over te lopen. De fontein wordt hier een manier om sociale en ecologische realiteiten met elkaar te verbinden, waarbij een somber soort humor wordt gebruikt om ieder van ons bij deze realiteiten te betrekken.
- Lou Masduraud(°1990, Frankrijk) positioneert de fontein op vergelijkbare wijze als een inherent politiek object. Haar monumentale werk Fontaines (I-VIII) (2023) verbindt de politiek van de openbare ruimte met de functies van het menselijk lichaam. Het is gemodelleerd naar de Cento Fontane in Rome en bestaat uit acht bronzen panelen met elk een onstoffelijke mond die water lekt. De panelen zijn versierd met bloementekeningen die zijn gemaakt met augurken, waarvan de azijn door oxidatie sporen achterlaat op het brons. Masduraud verwijst naar urineren als het ‘verborgen tegenovergestelde’ van de fontein om contrasten tussen openbaar en privé, reinheid en zuiverheid te compliceren.
- Zoe Williams(°1983, UK) richt zich met haar keramische sculpturen op de erotische suggestie van de fontein. Hun vormen en texturen, architecturen van fantasie, suggereren een gesmeerde, plezierige bevrijding. Haar film Sunday Fantasy (2019) positioneert een ander vat als doorgeefluik voor intieme fantasieën. De kunstenaar vroeg vrienden om elk een script te schrijven dat een diep verlangen van hen verbindt met een schelpvormig parfumflesje. Williams voorziet haar objecten van magische krachten en bouwt zo aan een wereld van verhoogde seksualiteit waarin vrouwelijke en homoseksuele ervaringen centraal staan.
- Voor Jay Tan(°1982, UK) is de fontein ook een plek van geprojecteerde fantasie. Ze omarmt popculturele verwijzingen en opzichtige esthetiek om denkbeeldige werelden te creëren voor haar eigen plezier en dat van de kijkers. In haar werk Soap Berries at Scholar’s Rock (2021) wordt een schrijftafel omgetoverd tot een diorama met een mechanische waterval die bezoekers kunnen activeren. Dit paradijselijke landschap wordt bewoond door vrouwelijke kleifiguurtjes die hun haar wassen, motorrijden, klimmen of copuleren. Door hoge en lage kunstvormen en hun associaties te vermengen, ondermijnt Tan de kunsthistorische traditie van de fontein en raakt hij de kern van de ambiguïteit die de fontein in zich draagt als een object dat decoratief of avant-gardistisch, monumentaal of huiselijk, functioneel of frivool kan zijn – of alles tegelijk.
- David Bernstein‘s (°1988, US) Hammamas Boy(2019) is geïnspireerd op de structuur en de traditie van de Mikvah, een Joods ritueel bad dat conventioneel direct in de grond wordt gebouwd. Het gebruik ervan is nauw verbonden met overgangsmomenten: menstruatie, bevalling, huwelijk. Hammamas Boy verwijst ook naar andere badtradities die een rituele reiniging inhouden, zoals Turkse hammams of Japanse baden. Bernsteins mikvah is een draagbare houten kuip gegraveerd met gedichten geschreven door de moeder en grootmoeder van de kunstenaar die een liefde voor baden deelden, gevuld met transparante plastic ballen. Bezoekers worden uitgenodigd om het ballenbad in te gaan en met een gevoel van vernieuwing de wereld weer in te stappen.
- Anita Esfandiari‘s (°1985, Iran) praktijk komt voort uit haar jarenlange fascinatie voor fonteinen. In haar thuisland Iran hebben ze van oudsher een grote betekenis als ontmoetingsplaats, maar nu worden ze grotendeels verwaarloosd omdat de overheid de openbare vrijheden beknot. Gave to the cypress a rosy shade of the redbud; and to the tulip gave the stature of a bambuseae(2023) is gemaakt van twaalf panelen die samen een hoge cilindrische vorm vormen. De structuur is van binnenuit beschilderd en draait voortdurend, waardoor de kijker een belemmerd zicht heeft op een tafereel gebaseerd op het Perzische epos Haft Peykar, geherinterpreteerd door een hedendaagse feministische lens. Esfandiari maakt van de fontein een vehikel voor het vertellen van verhalen.
- Drie schilderijen van Paula Siebra(°1998, Brazilië) tonen drie verschillende aspecten van fonteinen: als decoratie, als gebruiksvoorwerp of als natuurlijke bron. Siebra vertrekt vanuit de cultuur van het Braziliaanse noordoosten en verwerkt esthetiek van inheemse volkskunst in haar werken, terwijl ze ook verwijst naar de canonieke schildergenres van stilleven en landschap. Ze voelt zich aangetrokken tot archetypes: objecten die overal en door iedereen herkenbaar zijn. Hoewel ze stevig geworteld is in de eenvoud van het dagelijks leven, geven de zachte contouren en uitgewassen kleuren van haar schilderijen ze een droomachtige, magische kwaliteit. Siebra positioneert de fontein als een tijdloos motief: een symbool van leven, waarheid en verandering.
The Fountain Talks & The Fountain Walks
Bij de tentoonstelling hoort ook een publieksprogramma. “The Fountain Talks” is een eendaags programma van lezingen en discussies op zaterdag 1 juni 2024, waarbij de fontein als object en concept onder de loep wordt genomen, met als doel de brede vertakkingen ervan op het gebied van kunst, geschiedenis en stedenbouw te ontdekken. Sprekers zijn Aline Bouvy (kunstenaar), Thierry de Duve (kunsthistoricus), Leila Peacock (kunstenaar) en Anna Tilroe (curator).
“The Fountain Walks” is een 2 uur durende wandeling door Mechelen ontwikkeld door stadsgidsen, gericht op fonteinen, pompen, watergerelateerde onderwerpen, standbeelden en schilderijen in de stad.
Over de curator
Brenda Guesnet (geboren in 1993, Bad Soden am Taunus, Duitsland) is curator en adjunct-directeur bij IKOB – Museum voor Hedendaagse Kunst in Eupen, in de Duitstalige gemeenschap van België sinds 2021. Bij IKOB heeft ze solotentoonstellingen samengesteld van Veronika Eberhart, Marcin Dudek, Kristina Benjocki, CMMC, Arthur Cordier, Alexandra Tretter en Helen Anna Flanagan, evenals groepstentoonstellingen “Al onze gisteren” (2023) en de IKOB – Feministische Kunstprijs (2022), evenals de evenementen- en educatieve programma’s van het museum. Eerder werkte ze op de afdeling Artist Liaison bij White Cube, Londen (2017-2020) en als assistent-curator bij Tenderpixel Gallery (2016-17), Londen, na het behalen van een MFA in Curating aan Goldsmiths, University of London (2015-17). Sinds 2015 realiseert ze ook onafhankelijke curatoriële en schrijfprojecten, vaak als onderdeel van de curatoriële samenwerking ANGL. Ze is mede-oprichter van celador, een ruimte in Brussel opgericht in 2023.
Over Kunsthal Mechelen
Kunsthal Mechelen is een genereus huis dat zich verspreidt over verschillende locaties doorheen Mechelen, zowel binnen als buiten. Als veelzijdig kunstenhuis biedt Kunsthal Mechelen een veilig onderkomen voor vele stemmen en gezichten. Wisselende constellaties van kunstenaars, curatoren, denkers en collectieven brengen het huis tot leven in een programma dat zich niet laat beperken tot één vast artistiek kader. In overleg met een adviesraad worden richtingen aangewezen en nieuwe en vertrouwde stemmen aangebracht: jong en ervaren, lokaal en internationaal, meer of minder professioneel. Ze worden fair verloond en met aandacht en zorg ondersteund.
Foto: Maarten Nauw