Zaterdag 14 augustus 2021 zal het honderd jaar geleden zijn dat Hamme zijn oorlogsmonument onthulde. Die onthulling had plaats onder een massale volkstoeloop. Nog dit jaar is het zeventig jaar geleden dat Hamme het monument met een bijkomend beeld uitbreidde; als aandenken aan de tweede wereldoorlog. Het is dit jaar ook tien jaar geleden dat de Vlaamse regering het oorlogsmonument op het Koning Albertplein het statuut van beschermd monument gaf.
Het monument werd onthuld op wat toen nog het Statieplein heette, plein dat vele Hammenaren ondanks het verdwijnen van de trein- en tramverbindingen, nog altijd Stationsplein noemen. Het oorlogsmonument werd centraal op het plein opgetrokken. Oorspronkelijk echter wilden de organisatoren het monument niet centraal plaatsen maar zodanig dat het zowel vanuit de Stationsstraat als vanuit de Spoorwegstraat (toen nog “IJzerenwegstraat”) meteen zou opvallen.
Het monument met zijn vele beelden, alsook het beeld waarmee het in 1951 werd uitgebreid, werd gemaakt door de Antwerpse beeldhouwer Karel Schuermans. Die beeldhouwde in het begin van de jaren dertig ook het grafmonument van toondichter Edgard Tinel uit Sinaai.
Aan de onthulling van het monument door het zogenaamde “Inrichtingscomiteit der Vredesfeesten” gingen enkele jaren van hard werken en vergaderen vooraf. Minder dan één maand na de wapenstilstand op 11 november 1918 nam Hamme al initiatieven om zijn gesneuvelde soldaten en gestorven opgeëiste werknemers te herdenken. Het daarvoor verantwoordelijke comité vatte die herdenking groots op. Het ging er toen van uit dat 54 Hamse soldaten sneuvelden en ruim 120 opgeëiste werklozen op vreemde bodem in erbarmelijke omstandigheden stierven.
Het comité schreef vrijwel meteen een openbare wedstrijd uit. Liefst 22 beeldhouwers stuurden een maquette in voor het op te richten monument. Die maquettes werden tentoongesteld tijdens de zogenaamde “Zegefeesten” begin augustus 1919, dus amper negen maanden na de wapenstilstand. Omwille van het succes werden zes in plaats van drie kunstenaars bekroond. Winnaar Karel Schuermans mocht het definitieve monument maken. De “Zegefeesten” van begin augustus gingen voorts onder meer gepaard met het versieren van tientallen straten, een plechtige misviering, concerten, een schooloptocht, een bloemenstoet en de onthulling van de zogenaamde “Verlossingsboom” op het Sint-Pieterspleintje, dat is de huidige vrijheidsboom in de Kerkstraat.
Twee jaar later, op zondag 14 augustus 1921, werd het Hamse oorlogsmonument officieel onthuld. De onthulling ging gepaard met de overhandiging van een vaandel aan de plaatselijke Oud-Strijdersbond. Aan de uitgebreide stoet namen tientallen plaatselijke verenigingen en oud-strijdersbonden uit een vijftiental gemeenten deel. Verder stonden concerten en een plechtige mis op het programma. Die zondag 14 augustus 1921 reden ook bijkomende treinen en trams naar Hamme.
De oprichting van het oorlogsmonument was een dure aangelegenheid. Het verantwoordelijke comité rekende op de gulheid van de bevolking en subsidies van de gemeente, de provincie en de staat. De staat, met name het ministerie voor schone kunsten, beloofde op een bepaald ogenblik een subsidie van 12.500 frank. Dat kwam ongeveer overeen met één zevende van de kostprijs van het monument, andere kosten niet inbegrepen. Nadat het ministerie besliste toch geen subsidies te geven, volgde het provinciebestuur dat voorbeeld. Daarbij wees het provinciebestuur op het grote aantal subsidieaanvragen voor oorlogsmonumenten en andere herdenkingen van de eerste wereldoorlog. Daardoor zag het comité zich eind 1922 verplicht om voor de vierde maal een omhaling bij de bevolking te organiseren. Die vier omhalingen brachten ruim 75.000 frank op. Mede doordat de gemeente bijkomende toelagen toekende, kon het comité zijn twee jaar durende “Vredesfeesten” zonder verlies afsluiten.
Jaren na het beëindigen van de tweede wereldoorlog plaatste Hamme een bijkomend beeld aan zijn monument. Dat beeld werd eveneens door Karel Schuermans gemaakt. Het Hamse oorlogsmonument werd op 24 november 2011 door de Vlaamse regering erkend als beschermd monument.
Hugo De Looze.
PS: twee jaar geleden n.a.v. het tentoonstellen van de ingezonden maquettes en het planten van een nieuwe vrijheidsboom in 1919 gaf ik een ruim geïllustreerd boek over de naoorlogse feesten in Hamme uit. Het boek telt 88 bladzijden, kost 15 euro en is nog steeds verkrijgbaar bij:
Hugo De Looze, Posthoornplein 1, 9220 Hamme.
foto van de inhuldiging van het monument op 14 augustus 1921.