Met ongeveer 1,5 miljoen doden per jaar is tuberculose (tbc) de dodelijkste infectieziekte ter wereld. Rifampicine is het meest effectieve medicijn tegen tbc, maar het werkt niet langer tegen alle tbc-stammen. Het is belangrijk om zo vroeg mogelijk te weten of de stam die een patiënt heeft geïnfecteerd, resistent is tegen rifampicine. Een promovendus aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) in Antwerpen legde een ernstig probleem bloot bij Rwandese patiënten met tests die resistentie tegen tbc-medicijnen detecteren. De helft van de geteste personen die besmet waren met resistente tbc kreeg een verkeerde diagnose en kreeg niet de juiste behandeling. Op basis van deze bevinding heeft het nationale tbc-programma in Rwanda zijn diagnostisch algoritme gewijzigd en krijgen patiënten nu de juiste zorg. De bevindingen worden gepubliceerd in The Lancet Microbe.
Het opsporen van resistentie tegen rifampicine is belangrijk om de juiste behandeling voor tbc-patiënten te selecteren. In de afgelopen tien jaar is de diagnose van rifampicineresistentie veel eenvoudiger en sneller geworden met de Xpert MTB / RIF-test. De vroege diagnose van rifampicine-resistente tuberculose – wanneer er weinig bacteriën zijn – heeft ertoe geleid dat minder patiënten aan deze verwoestende ziekte zijn overleden.
Naarmate meer en meer patiënten worden getest met Xpert MTB / RIF en toenemende outreach-activiteiten met screening van personen met minimale of geen symptomen, ontdekte Claude Semuto, PhD-student bij ITG en onderzoeker bij het nationale TB-referentielaboratorium in Kigali, Rwanda, een ernstige probleem. De helft van de patiënten met rifampicineresistentie had in feite rifampicine-gevoelige tuberculose. Vanwege de diagnose van valse resistentie werden deze patiënten behandeld zonder rifampicine. Ze kregen een langere tweedelijnsbehandeling met geneesmiddelen met een hogere toxiciteit. Claude identificeerde dit probleem van valse resistentie dat zich voordoet wanneer patiënten weinig bacteriën in hun sputum hebben, waarbij de Xpert-software ten onrechte onvoldoende DNA-binding interpreteert als bewijs van resistentie.
Op 3 januari 2020 heeft het Nationaal TB-programma in Rwanda zijn diagnostisch algoritme op basis van deze bevinding gewijzigd. Als bij een patiënt met weinig bacteriën nu rifampicineresistentie wordt vastgesteld, bevestigt of sluit aanvullend onderzoek rifampicineresistentie uit voordat met een geschikte behandeling wordt begonnen. Tegenwoordig krijgen tbc-patiënten in Rwanda alleen tweedelijnsbehandeling als ze die echt nodig hebben.
“Ik hoop dat collega’s in de tbc-bestrijding in andere landen dringend zullen controleren of ze ook valse resistentie-diagnoses tegenkomen”, zegt Claude Semuto. Samen met zijn collega’s in Rwanda volgen ze de impact van het gewijzigde algoritme en veranderingen in de richting van de nieuw verbeterde versie van Xpert (Xpert MTB / RIF Ultra).
ITG’s onderzoek naar tuberculose is wereldberoemd. Het Instituut heeft de grootste openbare collectie tbc-stammen voor onderzoek. ITG-onderzoekers zorgden voor een doorbraak met een kortere combinatiebehandeling voor resistente tbc en onderzoeken nieuwe diagnostiek en casedetectietechnieken.
Foto: Krista Fissette en Claude Semuto (www.itg.be)