De egel is vooral bekend door zijn stekelvacht en zijn gewoonte om zich bij gevaar op te rollen. Elk jaar sneuvelen duizenden egels in het verkeer.
Hoe kan je de egel herkennen?
spitse, donkere snuit (reukzin is zeer goed ontwikkeld) met scherpe tanden
kleine ogen (egels zijn bijziend), korte oren (maar egels horen zeer goed)
rug en flanken bedekt met 6000 tot 9000 bonte stekels
kop, buik, poten, borst en keel begroeid met dunne vacht van lang, stug haar
kort staartje
Wat eet de egel?
Egels voeden zich vooral met kevers, regenwormen, spinnen, slakken, duizendpoten en rupsen. Ook muizen, amfibieën, aas en allerlei resten van menselijke etenswaren maken in beperkte mate deel uit van hun dieet. Ze eten ook kleine hoeveelheden plantaardig voedsel (vruchten, paddenstoelen). Soms worden ook eieren en reptielen (hagedissen, slangen) verorberd.
Waar leeft de egel?
Egels houden van gevarieerde, kleinschalige landschappen met veel dekking en voedsel. Bosranden, houtkanten, struweel, boomgaarden en (natuurlijke) tuinen en parken vormen een optimaal leefgebied. De egel is een cultuurvolger en leeft ook in de nabijheid van bebouwing. Hij dringt zelfs vrij ver door in grote steden.
Hoe plant de egel zich voort?
De voortplantingsperiode van de egel begint kort na de winterslaap en loopt door tot in juli. Het mannetje loopt een paar keer rond het vrouwtje, waarop het vrouwtje agressief haar stekels opzet. Vaak zet ze het op een lopen en dwingt ze het mannetje tot een achtervolging. Eenmaal bijgehaald, omcirkelt hij haar met veel gesnuffel en gehijg. Die luidruchtige egelcarrousel kan uren doorgaan alvorens er wordt gepaard. Hierbij drukt het vrouwtje zich tegen de grond en legt haar stekels plat. Na een dracht van vijf weken worden gemiddeld vijf jongen geboren. Ze worden nog gezoogd tot ze zes weken oud zijn. Daarna verlaten ze het moederlijk nest. Het mannetje neemt geen deel aan de bouw van het nest en laat ook de zorg voor de jongen volledig aan het vrouwtje over.
Hoe krijg je de egel te zien?
In Vlaanderen is de egel het belangrijkste verkeersslachtoffer onder de zoogdieren. Per jaar zouden in Vlaanderen ruwweg 230.000 – 350.000 egels in het verkeer sneuvelen. De kans op een dode egel ergens langs een (drukke) verkeersweg is dus behoorlijk groot. De meeste slachtoffers vallen in de zomer, met een piek in juni en juli (de periode waarin de mannetjes actief op zoek gaan naar vrouwtjes). Egels verraden hun aanwezigheid door hun smeuïge, zwarte uitwerpselen die tot 1 cm dik en 4 cm lang kunnen zijn en vaak grove resten van insecten bevatten. Wie een levende egel wil zien, gaat best ’s nachts op pad. Egelspotters geven best ook hun oren de kost, want egels kunnen heel luidruchtig zijn.
Weetjes over de egel
Egels kunnen een snelheid van 2 meter/seconde halen.
Ze worden kaal geboren, een uur na de geboorte al komen de stekels door de huid heen.
Een volwassen egel heeft ongeveer 6.000 – 9.000 stekels op zijn rug en flanken. Deze gaan gemiddeld ongeveer 18 maanden mee.
Een egel kan tot 40 slakken per nacht eten.
Egels kunnen per nacht een paar kilometer afleggen.
Een gezonde volwassen egel weegt tussen de 800 en 1.200 gram.
De egel is ons enige zoogdier dat zich helemaal kan oprollen. Ze kunnen dit dankzij de sterk ontwikkelde spierlaag die net onder de huid van de stekels zit.
Tijdens de winterslaap kunnen egels tot 40% van hun lichaamsgewicht verliezen. Hun lichaamstemperatuur daalt dan van 36 °C naar 1-5 °C, hun hartslag van 190 naar 20 slagen per minuut en de ademhaling naar eens in de 2 tot 3 minuten. Bovendien stopt hun spijsvertering tijdens deze periode. De winterslaap duurt over het algemeen van oktober-november tot maart-april.
De leeftijd van een dode egel kan worden vastgesteld door de groeilijnen in de onderkaak te tellen, net zoals we bij bomen jaarringen tellen. Egels blijven hun hele leven groeien, maar doen dit enkel tijdens de actieve periode van het jaar.
Soms smeren egels hun stekels in met bepaalde stoffen uit hun omgeving, zoals hondenpoep en planten. Ze vermengen die eerst met hun speeksel tot een smeuïge brij. Het is niet duidelijk waarom egels dit doen.
In de middeleeuwen werd gedacht dat de lichaamsdelen van egels geneeskrachtig waren. Zo ging men er van uit dat een van egels gemaakte zalf een goed middel zou zijn tegen steenpuisten.
Een aantal opmerkelijke volksnamen voor de egel zijn epelrus, steenezel, stekelvarken, uts en zwijnensteker.
Af en toe worden ook afwijkend gekleurde egels waargenomen, deze kunnen heel licht van kleur zijn (leucisme of albinisme), of juist heel donker (melanisme).
Egels kunnen tot 8 jaar oud worden.
Wereldwijd zijn er 17 soorten egels.
Hoewel ze allebei stekels hebben, zijn egels en stekelvarkens geen familie van elkaar: egels zijn insecteneters, stekelvarkens zijn knaagdieren.
Onderzoekers aan de Universiteit Antwerpen onderzochten een egelpopulatie in het park Zorgvliet in Hoboken, op ongeveer 1 km van een metaalverwerkend bedrijf, en nog zes egelpopulaties ten noordoosten van Hoboken. De verste populatie bevond zich in Zoersel, op 20 km van de vervuilingsbron. Van april tot en met september gingen de onderzoekers op zoek naar egels. In totaal werden 178 egels gevangen en met een chip gemerkt. Van 83 egels, verdeeld over de verschillende populaties, werden haar en stekels verzameld en geanalyseerd op zware metalen. Uit de resultaten blijkt dat egels die dichter bij het metaalverwerkende bedrijf leven, meer zware metalen hadden opgestapeld. De hoeveelheid zware metalen in het haar en de stekels nam toe naarmate de populatie zich dichter bij het bedrijf bevond. Dit toont volgens onderzoekers aan dat de meting van metalen in haar en stekels van egels een goede indicatie geeft van de vervuiling van een gebied.
McGillicuddy Serious Party, een satirische politieke partij die actief was in Nieuw-Zeeland tussen 1984 en 1999, slaagde er niet in om een egel verkozen te krijgen in het parlement. Eén van hun programmapunten was om alle gepubliceerde kaarten van Nieuw-Zeeland te vernietigen zodat geen enkele vreemde mogendheid zou weten waar het land lag en het dus ook niet zou kunnen worden aangevallen. Andere punten waren stemrecht voor bomen, gratis castratie en verplichte homoseksualiteit voor 33% van de bevolking.
Wat kan jij doen voor de egel?
Zorg dat een egel makkelijk van jouw tuin naar die van de buren kan gaan, zonder dat ze daarvoor via de straat moeten gaan. Kies voor een haag of houtkant in plaats van een omheining. Heb je toch een omheining, voorzie dan een paar egelpoortjes van 15×15 cm. De mazen in omheiningen zijn immers potentiële egelvallen. Je kan voorkomen dat egels vast komen te zitten door onderaan een fijnmazig kippengaas te gebruiken.
Laat bladeren , een takkenhoop, boomstronken of een composthoop in de tuin liggen. Hieronder kunnen egels een nest maken. Ruim een composthoop nooit op alvorens te controleren of er geen egel in slaapt. Vanaf juli tot oktober kan er zelfs een moederegel met jongen in zitten. Wil je een egel in jouw tuin een fijn onderkomen geven, dan kan je ook een egelnestkast aankopen of er zelf in elkaar timmeren.
Gebruik geen gif (slakkengif, insecticiden…). Egels eten heel wat ongewervelden en zijn dus gevoelig voor prooien die aan gif werden blootgesteld. Egels zijn goede zwemmers maar verdrinken toch soms in tuinvijvers met steile, rechte oevers. Leg een ruw loopplankje in jouw vijver. Beter nog: zorg voor een schuine oever, zodat egels (en andere dieren) er makkelijk op eigen kracht kunnen uit kruipen.
Egels zijn niet in staat om de lactose die in koeienmelk zit te verteren. Opname van lactose geeft ernstige darmklachten en leidt tot diarree. Hierdoor kan een egel (door uitdroging) sterven. Geef egels dus nooit melk.
Vind je een doodgereden egel, voer dan de exacte locatie in op dierenonderdewielen.be. Natuurpunt wil de zwarte punten op de Vlaamse wegen nauwkeurig in kaart brengen en wil samen met de bevoegde overheden zoeken naar efficiënte oplossingen.
Foto: David Verdonck / www.natuurpunt.be