Een doordachte, natuurlijke inrichting verlaagt risico op wateroverlast in omgeving én brengt hopelijk de otter naar het gebied.
Deze maand starten de voorbereidingen om een nat, overstromingsgevoelig weiland naast de E10-plas om te zetten naar een heus klimaatpark. Het gebied ligt in Schoten en is zo’n 10 hectaren groot. De inrichting van het klimaatpark moet de naastgelegen Brechtsebaan en omliggende woningen beter beschermen tegen wateroverlast, én een aantrekkelijke en veilige leefomgeving creëren voor de otter. Het project is een samenwerking van Regionaal Landschap de Voorkempen, Pidpa, het Agentschap voor Natuur en Bos, bosgroep Antwerpse gordel, gemeente Schoten en de provincie Antwerpen. Het maakt deel uit van het overkoepelende gebiedsprogramma Groen Kruis, dat wordt gecoördineerd door de provincie Antwerpen en verbindingen creëert voor mens, dier en natuur in de verstedelijkte rand rond Antwerpen.
“Klimaatpark De Zwaan wordt zo een nieuwe, sterke schakel in de natuurverbindingen langs de Antitankgracht en de Schijnvallei. Het is dan ook een project dat we vanuit Groen Kruis graag ondersteunen”, vertelt gedeputeerde Luk Lemmens. “Met Groen Kruis hebben we momenteel een vijftiental projecten lopen om de versnipperde stukken open ruimte in de noordoostelijke rand rond Antwerpen opnieuw met elkaar te linken. Dat doen we door goed gekozen zones op meer natuurlijke wijze in te richten, zoals hier met het klimaatpark De Zwaan gebeurt. Daarnaast moeten we ervoor zorgen dat dieren die zones ook veilig in en uit kunnen. Groen Kruis onderzoekt daarom hoe we onder de drukke Brechtsebaan, ten zuiden van het klimaatpark, enkele veilige doorsteken voor dieren kunnen aanleggen. Eerder kwamen er op initiatief van de Vlaamse overheid al nieuwe uitstapplaatsen voor dieren in het naastgelegen kanaal Dessel-Turnhout-Schoten. Met al deze ingrepen hopen we de otter in het gebied alle kansen te geven. Want waar de otter goed gedijt, doen andere diersoorten dat ook.”
Klimaatpark vangt wateroverlast E10-plas op
Het gebied is erg watergevoelig en het weiland staat bijna de ganse winter onder water. Het risico op wateroverlast door overstroming van de E10-plas is er behoorlijk groot. In januari dit jaar zorgde overvloedige regenval er nog voor dat de naastgelegen Brechtsebaan (N115) blank kwam te staan. Enkele kelders liepen toen onder water en het water bedreigde ook enkele woningen langs de Ruitersdreef.
Het gemeentelijk Ruimtelijk Uitvoeringsplan (of RUP) ‘E10-plas’ uit 2013 wijzigde de bestemming van het gebied naar gecontroleerd overstromingsgebied. Het plan gaf toen al aan dat “het monotone grasland ten westen van de E10-plas wordt omgevormd tot een gecontroleerd overstromingsgebied als extra buffergebied voor de Laarse Beek en de E10-plas.” Gemeente Schoten kocht daarop het weiland van zo’n 10 ha groot aan.
“We gaan de natuur in het gebied op een slimme manier inzetten om het risico op wateroverlast voor de omgeving te verkleinen. Die natte zones gaan we verder uitdiepen, zodat de bodem daar meer neerslag kan opslaan. De aangrenzende oevers van de E10-plas graven we gedeeltelijk af, zodat de plas bij overvloedige neerslag in dat buffergebied overstroomt. Hoe meer water we in het gebied zelf opvangen, hoe minder water er naar de omliggende percelen loopt. Ook de Brechtsebaan, die de zuidoostelijke hoek van het gebied vormt, is zo beter beschermd tegen wateroverlast”, aldus de Schotense milieuschepen Walter Brat.
Na het uitdiepen kan de natuur in de natte zones haar gang gaan en spontaan moerasvegetatie ontwikkelen. Andere zones in het gebied krijgen wel een doelbewuste, eerste aanplanting. Zo komen er een elzenbroekbos en meerdere groepjes van bomen en struiken. Alle uitgegraven grond uit de natte zones wordt gebruikt om in het projectgebied zelf sommige delen op de hogen. Op de hogere stukken ontstaat een andere soort vegetatie. Ook komt er een zandheuvel die als broedplaats dient voor de oeverzwaluw. Dankzij zulke ingrepen ontstaat een lappendeken aan mini-landschapjes van open water, nat hooiland, broekbos en struikgewas. Samen vormen ze het klimaatpark De Zwaan.
De vergunning voor de werken is intussen afgeleverd. Het Regionaal Landschap de Voorkempen staat in voor het ontwerp en de uitvoering van het project.
Vanuit het Agentschap voor Natuur en Bos is een Projectsubsidie Natuur toegekend. Gemeente Schoten zorgde voor de aankoop van de gronden. Ook vanuit het Pidpa Streekfonds, dat gespijsd wordt vanuit Pidpa en de provincie Antwerpen, komt er financiële ondersteuning. Het project krijgt ook de steun van De Vlaamse Waterweg, eigenaar van de E10-plas, en van de lokale waterskiclub SKW, die eveneens gebaat is met helder en zuurstofrijk water.
De otter en De Zwaan
“De regio van de nabijgelegen Antitankgracht – waar het klimaatpark De Zwaan met de E10-plas deel van uitmaakt – speelt een belangrijke rol in het Vlaamse soortenbeschermingsprogramma voor de otter”, aldus projectcoördinator Anne Stuer van het Regionaal Landschap de Voorkempen. “De otter is een ‘paraplusoort’: wanneer de otter in een gebied voorkomt, gedijen in die gunstige leefomstandigheden ook veel andere diersoorten. De natte natuur van het klimaatpark creëert ideale leefomstandigheden voor de otter: helder, visrijk water van goede kwaliteit en voldoende rust. Daarvan profiteren meteen ook heel wat vissen, waterplanten, libellen en moerasvogels.”
De Antitankgracht vormt een van de noord-zuidverbindingen tussen de Nederlandse otterpopulatie en de – nog kleine – Vlaamse otterpopulatie. In Sint-Job-in-‘t-Goor botst de otter evenwel op een blokkade: de Antitankgracht loopt er door bebouwd gebied en is er zelfs deels gedempt. Door het klimaatpark De Zwaan ottervriendelijk te maken en veilige verbindingen te voorzien naar open-ruimtegebieden in de omgeving, krijgen de dieren op termijn een alternatieve route voor het stuk onderbroken Antitankgracht.
Foto: TAK-Landschapsarchitecten (weiland)
Copyright foto: provincie Antwerpen (personen)
