Mannheim, stad van Kunst en Muziek, pakt uit met ‘De Nieuwe Zakelijkheid’

Door Miet Waes.

Nee, het was geen liefde op het eerste zicht: té groots, té zakelijk, té kil met straten zonder naam. Maar na drie dagen verliet ik het intrigerende Mannheim in de hoop er ooit terug te komen. En het is niet enkel de tentoonstelling: ‘100 jaar Nieuwe Zakelijkheid’ die blijft beklijven.

Blijkbaar ben ik niet de enige. In 1880 schreef de bekende schrijver Mark Twain tijdens zijn reizen door Europa in zijn boek ‘A Tramp Abroad’ : “Toen ik in Mannheim aankwam weende ik bij het aanzien van de stad, maar na drie dagen weende ik omdat ik Mannheim moest verlaten”. En dat was in 1880 vooraleer de prachtige huizen en gebouwen werden verwoest tijdens zware bombardementen in Tweede Wereldoorlog.

Een stad zonder straatnamen, met sporen uit een groots verleden

Mannheim is in de 17^e eeuw opgericht volgens een schaakbordpatroon, het zogenaamde Quadrate met brede rechte lanen straten zonder naam en blokken, die aangeduid zijn met een letter en een nummer. De eerste indruk is dan ook die van een koele, zakelijke stad. De drie parallel gelegen lange shoppingsstraten zijn echter een winkelparadijs voor wie naar Mannheim komt om te shoppen. Wij gaan liever op zoek naar de architectonische sporen, die verwijzen naar de tijd van de Barok, de Art Nouveau, de Nieuwe Zakelijkheid en de Bauhaus architectuur. Want ondanks de vele aanvallen en de zware beschadigingen tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn die er nog, alhoewel het vaak zoeken is met de blik omhoog.

Enkele pareltjes overleefden de zware bombardementen.

Reeds tijdens de eerste wandeling van het station naar ons hotel trok de Watertoren in neoromaanse stijl onze aandacht. Dit pompeuze monument, gelegen in een van de mooiste art-nouveaupleinen van Europa, diende oorspronkelijk om de stad van drinkwater te voorzien. “Nu is het een toeristische trekpleister en symbool van de stad”, vertelt de gids die ons op sleeptouw neemt op zoek naar de architectonische sporen van weleer. Gelukkig overleefde ook andere architectonische pareltjes de zware bombardementen. De Jezuïetenkerk, de belangrijkste barokkerk in Zuidwest Duitsland – waar Mozart nog orgel heeft gespeeld – is er zo een. Het indrukwekkend interieur werd na de oorlog zo veel mogelijk gereconstrueerd. Ook het barokke slot, de grootste van Duitsland, dat zich uitstrekt over 1 km en vroeger deel uitmaakte van de beveiliging van de stad, is een echt huzarenstukje. Na de verwoestingen in de Tweede Wereldoorlog werden de buitenmuren en enkele zalen van het interieur hersteld waar nu de universiteit, maar ook een museum over de geschiedenis van de stad is ondergebracht. Het slot is nu omgeven door drukke verkeersaders en het slotpark grotendeels verdwenen. Bij een wandeling de laatste dag ontdekken we een wijk met indrukwekkende torenhoge streetart tekeningen. Ook het rijkere gedeelte van de stad met prachtige villa’s van de grote industriëlen van weleer, geven ons een andere kijk op de stad. En dan is er nog het grote Luisenpark, een van de mooiste en grootste parken van Europa waar naast unieke flora en fauna ook heel wat ontspanningsmogelijkheden en sportvelden tonen dat het best aangenaam leven is in Mannheim.

100 jaar Nieuwe Zakelijkheid: een mijlpaal in de kunstgeschiedenis

Onze trip naar Mannheim stond in het teken van de invloedrijke tentoonstelling ‘Die Neue Sachlichkeit’ die honderd jaar geleden in de Kunsthalle Mannheim plaats vond. Het was een mijlpaal in de kunstgeschiedenis als reactie op de emotionele en expressieve kunst van het expressionisme. Geen tierlantijntjes meer, maar een rauwe, objectieve weergave van de feiten. Na de Eerste Wereldoorlog zag het leven in Duitsland er weinig rooskleurig uit: armoede, ziektes, prostitutie als redmiddel om te overleven. Die thema’s werden door de Nieuwe Zakelijkheid heel nauwkeurig, realistisch, kritisch en bijna fotografisch weergegeven. Hiervoor werden ze geprezen, maar ook verguisd omdat men die soms harde, confronterende thema’s als provocerend en ongeschikt vond voor kunst. Toen Hitler in 1933 aan de macht kwam, werden kunstenaars verplicht om hun werk in dienst te stellen van het nationaal socialisme. Veel kunst werd toen bestempeld als ‘ontaard’. Alles wat links, joods of pacifistisch was – en dus entartet – werd verboden. Talrijke intellectuelen en kunstenaars, onder wie veel joden, vertrokken al of niet gedwongen wat een enorme aderlating voor de Duitse cultuur betekende. Veel werken werden verwijderd uit musea, vernietigd of verkocht aan het buitenland. Dit gebeurde ook met veel van de 120 werken van 32 kunstenaars, die in 1925 werden tentoongesteld.

https://www.kuma.art/de/ausstellungen/die-neue-sachlichkeit

Manheim viert 100 jaar Nieuwe zakelijkheid met allerlei culturele evenementen

Nu honderd jaar later kan je tot 9 maart 2025 genieten van een herdenkingstentoonstelling eveneens in de Kunsthalle Mannheim. Daarbij worden er 230 werken van 124 kunstenaars tentoongesteld waarvan velen geleend zijn uit musea van de landen naar waar de Duitse kunstenaars of de kopers ervan zijn uitgeweken. Opmerkelijk is dat er nu ook schilderijen worden getoond van vrouwelijke kunstenaars wat in 1925 onmogelijk was. Maar daarnaast organiseert Mannheim in 2025 ook allerlei andere evenementen zoals lezingen over de context van 1925 en hoe de stroming toen werd ontvangen, de relatie kunst en politiek… Er worden exposities georganiseerd rond nieuwe werken van hedendaagse kunstenaars geïnspireerd door de Nieuwe Zakelijkheid, muzikale en theatrale uitvoeringen en films, die de esthetiek van de Nieuwe Zakelijkheid weerspiegelen.

De nieuwe zakelijkheid in de fotografie

Een voorsmaakje hiervan krijgen we in het prachtige Mannheimer Reiss-Engelhorn Museum. Het is één van de grootste museumcomplexen in Zuid-Duitsland met een breed scala aan tentoonstellingen over kunst, cultuurgeschiedenis, archeologie en fotografie. We genieten er van de foto tentoonstelling ‘Sachlich Neu’, met werk van August Sander en Albert Renger-Patzsch, twee pioniers van de Nieuwe Zakelijkheid in de fotografie. De tentoonstelling is het werk van de gepassioneerde curator Prof.Dr.Claude W.Sui. Hij leidt ons met veel enthousiasme rond en legt uit: “Bij August Sander staat de mens centraal. Hij portretteerde boeren, arbeiders, intellectuelen en kunstenaars. Zijn minimalistische composities, natuurlijke lichtbronnen en eenvoudige achtergronden weerspiegelen de idealen van de Nieuwe Zakelijkheid: helder, objectief en zonder opsmuk. Albert Renger-Patzsch daarentegen fotografeerde vooral industriële landschappen, architectuur en objecten en benadrukt de schoonheid van de functionaliteit en de techniek. In tegenstelling tot Sander maakt hij gebruik van het contrast zwart/wit om de textuur van objecten te benadrukken”. Toch slaagde Claude W. Sui er in om in de reeks van 60.000 negatieven die foto’s er uit te halen met hetzelfde onderwerp om de bezoeker te kunnen wijzen op het verschil in stijl van beide fotografen. Daarnaast komen ook werken van de internationaal bekroonde fotograaf Robert Häusser aanbod, gekend voor zijn ‘Magisch Realisme’ en ‘Subjectieve Fotografie’. Hiermee gaat hij een fascinerende dialoog aandacht met de meesterwerken van de Nieuwe Zakelijkheid.

Die tentoonstelling loopt tot 27 april 2025.

https://www.rem-mannheim.de/ausstellungen/sonderausstellungen/sachlich-neu/

Mannheim, Unesco Stad van Muziek

Mannheim werd genomineerd als UNESCO City of Music en is daarom ook voor muziekliefhebbers een interessante bestemming. De “Mannheimer Schule” zorgde voor een invloedrijke stroming in de klassieke muziek. Beroemde componisten zoals Beethoven en Mozart waren betrokken bij het muzikale leven in de stad en het Mannheim Staatsphilharmonie is nog steeds een van de belangrijkste orkesten in Duitsland. De stad is ook bekend voor zijn Amerikaanse jazztraditie en zijn Jazzcafés. We maken zo’n jazz avond mee in Jazzclub Ella & Louis en geraken in de ban van de geweldige sfeer en de meeslepende muziek. De Jazzclub werd opgericht door Thomas Siffling, een van Duitslands meest gevierde jazztrompettisten. De club kreeg de naam van de jazzlegendes Ella Fitzgerald en Louis Armstrong. De tweede avond genieten we van een concert van de Gesellschaft für Neue Musiek Mannheim in het Reiss-Engelhorn Musea. Het is de enige concertorganisator in Mannheim, die zich al 60 jaar uitsluitend wijdt aan hedendaagse muziek.

https://www.ellalouis.de/

Bezoek aan het Nationaltheater in de steigers

De laatste dag krijgen we de kans, weliswaar met helm en de raad voorzichtig te zijn, om het Nationaltheater Mannheim, die momenteel in de steigers staat voor een algemene renovatie, te bezoeken. Het is het oudste stadstheater van Duitsland en een van de grootste vierdimensionale theaters met theater, opera, dans en jeugdtheaterafdelingen. Het is een indrukwekkend project en het prijskaartje is dan ook niet min: 240 miljoen euro. Om het resultaat te zien, is het wel wachten op het theaterseizoen 2028/2029. Wie geïnteresseerd is, kan zich inschrijven voor een gratis rondleiding.

https://www.nationaltheater-mannheim.de/

Mannheim een bestemming voor ieder wat wils

Of je nu geïnteresseerd bent in geschiedenis, technologie, muziek, indrukwekkende wijnroutes , gastronomie of ontspanning, Mannheim heeft alles in huis om bezoekers te verrassen en te inspireren. Met zijn centrale ligging en toegankelijke transportverbindingen is het de perfecte bestemming voor een gevarieerde en boeiende reiservaring. Bovendien ligt Mannheim in de buurt van andere populaire steden zoals Heidelberg, Frankfurt en Stuttgart, waardoor het een geweldige uitvalsbasis is voor het verkennen van de regio.

Praktische informatie

-Hoe er naartoe?

In de heenreis namen we de trein van Brussel Midi tot Frankfurt vlieghaven .

Omdat het treinverkeer van Frankfurt Flughafen naar Mannheim was onderbroken wegens spoorwerken namen we vervolgens de bus tot Mannheim.

Voor de terugreis namen we de trein van Mannheim tot Keulen

om dan over te stappen in de trein naar Brussel zuid

-Waar logeren?

We logeerden in het Dorint Kongresshotel dat op 800 meter van het station ligt in de directe omgeving van winkels en heel wat bezienswaardigheden. Het hotel biedt alle mogelijkheden aan voor congressen. De grote kamers zijn voorzien van alle comfort en ‘s morgens bieden ze een uitgebreid lekker en gevarieerd ontbijtbuffet aan.

https://hotel-mannheim.dorint.com

-Eten en drinken

Côté Comptoir

De ooit met een Michelin-ster bekroonde chef-kok Gregor Ruppenthal verwent zijn gasten met delicatessen uit de Frans keuken waaraan hij zijn eigen toets geeft. Hij biedt ook een select aanbod van verfijnde wijnen aan. Mannheim ligt in de regio Rijn-Neckar, een bekend wijngebied. De wijn uit de streek is dan ook sterk aan te bevelen.