Een ultiem eerbetoon aan het oeuvre van de rebelse James Ensor
Naar aanleiding van het Ensorjaar 2024 presenteert het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) de expo Ensors stoutste dromen. Het impressionisme voorbij. Van 28 september 2024 tot 19 januari 2025 kunnen bezoekers zich onderdompelen in de grootste overzichtstentoonstelling van James Ensor van de eeuw.
Het KMSKA heeft de grootste Ensorcollectie ter wereld. Dankzij het Ensor Research Project neemt het museum al jarenlang een toonaangevende rol op in het onderzoek van het oeuvre van de kunstenaar. Dit biedt de uitgelezen context om zijn werk te presenteren. Ensors stoutste dromen. Het impressionisme voorbij neemt de bezoeker mee in een kleurrijke universum van visioenen, maskers en satire. Maar er is meer. Voor het eerst toont een expo Ensors werk zo groots en zij aan zij met dat van kunstenaars die hem inspireren en met wie hij zich zonder enige schroom wil meten. Zelfs al heten die concurrenten Claude Monet, Edvard Munch of Édouard Manet.
“Nooit eerder werden topwerken van Ensor op deze wijze naast andere impressionisten geplaatst, en net die internationale context laat toe om de specifieke kwaliteiten van Ensors kunst nog beter naar waarde te schatten. Belangrijke bruiklenen uit onder andere het MoMA in New York en de National Gallery in Londen, weerspiegelen de sterke internationale positionering van het KMSKA in het mondiale museumlandschap.” – Luk Lemmens, voorzitter KMSKA vzw.
Het impressionisme voorbij
Ensors stoutste dromen. Het impressionisme voorbij treedt binnen in de creatieve geest van James Ensor als baanbrekend kunstenaar die zijn eigen tijd overstijgt. Hij is razend ambitieus en wil de leider van de Belgische avant-garde zijn. Al vroeg introduceert hij invloeden van gevestigde Franse impressionisten in zijn werk, zoals Édouard Manet, Claude Monet en Pierre-Auguste Renoir. Maar Ensor zou Ensor niet zijn, mocht hij niet van de uitgestippelde weg afstappen om zijn eigen richting in te slaan. Werken als Adam en Eva uit het paradijs verjaagd tonen aan dat hij elementen, zoals een helder kleurenpalet, van het impressionisme oppikt. Ensor is echter niet geïnteresseerd in het tonen van de schoonheid van de wereld; hij wil net de verrukkelijke turbulentie ervan op doek brengen. Zijn experimentele stem wordt zo alsmaar duidelijker.
Ensor als rebelse gamechanger
Met werken zoals Christus loopt op het water en De bekoring van Sint-Antonius komt er echt vaart in zijn artistieke avontuur. Ondanks een diepe belangstelling voor het impressionisme, probeert Ensor de beperkingen ervan te doorbreken. Onder andere de expressieve kracht van zijn kleuren en een voorkeur voor een opvallend grillige vormgeving getuigen hiervan. Ook laat hij zijn verbeelding, inclusief wilde visioenen en stoutste dromen, de vrije loop met een groteske, angstaanjagende maar tegelijk hilarische iconografie tot gevolg. Zijn belangstelling voor het onbevattelijke verbindt Ensor onder meer aan schilders als Edvard Munch of Odilon Redon. Ook de laat 19e-eeuwse populaire cultuur maakt indruk op Ensor en genereert onder meer zijn gebruik van de markante carnavalsmaskers, waarmee hij de dragers ervan net wil tonen in plaats van verhullen. Ensors stoutste dromen. Het impressionisme voorbij laat de moderne meester dan ook voluit van zijn meest satirische kant zien, een aspect dat lang onderschat werd. Zijn wereld is er één getekend door radicale contrasten. Hij verrast door het komische, morbide, wilde en tegelijk verfijnde karakter van zijn werk, en ontplooit zich zodoende tot een speler die de bestaande regels van de kunst herschrijft veeleer dan dat hij ze overtreedt.
De unieke benadering van Ensors stoutste dromen. Het impressionisme voorbij maakt het mogelijk om de schilder in zijn buitengewone artistieke ontwikkeling te volgen. Nooit eerder werden zijn techniek, thematiek en vooral turbulente pad op deze manier bestudeerd. We zien dat Ensor niet op zoek gaat naar de essentie van de kunst; veeleer is zijn essentie net die grillige onvoorspelbaarheid, die hem steeds nieuwe paden doet bewandelen. De bezoeker wordt in deze expo op een beklijvende manier meegenomen in zijn wonderlijke wereld.” – Dr. Herwig Todts, curator.
Jules Schmalzigaug. Futurismo!
Het innovatieve karakter van Ensors werk laat ook zijn indruk na op jonge Brusselse kunstenaars zoals Rik Wouters en Jules Schmalzigaug. Samen met Ensor behoren zij tot de grote drie moderne kleurkunstenaars van België. Het is dan ook niet toevallig dat het KMSKA naast Ensors stoutste dromen. Het impressionisme voorbij vanaf 28 september 2024 ook een sfeervolle expo over Schmalzigaug presenteert in het prentenkabinet. In Jules Schmalzigaug. Futurismo! wordt deze avant-gardekunstenaar in al zijn facetten belicht. Schmalzigaug was een scharnierfiguur in het Belgische modernisme en drong als enige Belgische kunstenaar door tot de kern van het Italiaanse en internationale futurisme. Het museum mocht onlangs een schenking aan zijn deelcollectie toevoegen, bestaande uit niet minder dan 44 tekeningen, 4 schetsboeken, een belangrijke voorstudie, een lithografie, een schilderij, persoonlijke foto’s en een archiefverzameling handschriften en brieven van de schilder. Na James Ensor en Rik Wouters heeft het KMSKA nu dus ook de grootste collectie van Jules Schmalzigaug ter wereld.
“Dankzij de genereuze schenking van Ronny en Jessy Van de Velde kon het museum zijn Schmalzigaug-collectie aanvullen. Hiermee is de cirkel rond, want met de grootste collecties ter wereld van Ensor, Wouters én Schmalzigaug, mag het KMSKA zich de ultieme thuishaven noemen van de drie Belgische coloristen. Het Ensorjaar vormt dan ook het uitgelezen moment om deze kunstenaars extra in de kijker te zetten.” – Carmen Willems, algemeen directeur KMSKA vzw.
Ensor Research Project
Niet alleen wil Ensors stoutste dromen. Het impressionisme voorbij de blijvende relevantie van de kunstenaar bevestigen en herontdekken. Het KMSKA geeft ook zijn onderzoeksproject een eigen plek in de expo. Dankzij een duurzame samenwerking met de Universiteit Antwerpen, maakt het Ensor Research Project het mogelijk om fundamentele materiaaltechnische inzichten te verwerven in Ensors artistieke koerswijzigingen. Met behulp van de nieuwste technologieën zoals een 3D-microscoop en MA-XRF scanner, wordt er nagegaan hoe de kunstenaar zijn composities opbouwt of net wijzigt, welke pigmenten hij hanteert en waarom zijn aanpak hem zo uniek maakt. Aan de hand van schermen kunnen bezoekers mee duiken in de verflagen, en zo zelf ervaren hoe storend kersen op een doek kunnen zijn. Tegelijk kan je volgen hoe Ensor met heel uiteenlopende inspiratiebronnen één krachtig beeld vormt. Met deze vooruitstrevende benadering sluit het KMSKA dan ook aan bij toonaangevende, internationale onderzoeksprojecten zoals de bestudering van De Nachtwacht of Het Lam Gods. In Ensors stoutste dromen. Het impressionisme voorbij bereikt exploratie van Ensors creatieve geest dan ook ongeziene hoogtes – of net dieptes
Foto: KMSKA
