Reflecties door Tomas Baum, directeur Kazerne Dossin, bij de 76e verjaardag van de Universele Verklaring van de rechten van de mens.
Oorlog creëert een staat van chaos waarin het recht van de sterkste de bovenhand neemt op het recht zelf. In deze oorlogsmist verdwijnen grenzen en wordt terreur een vrijbrief om regels te negeren. Er bestaan regels die onschuldige levens moeten beschermen, mensenrechten genaamd. Maar we zien dagelijks hoe willekeur en verraderlijke systemen deze regels omzeilen en mensenrechten vertrappen. Blinde wraak of vergelding leiden niet tot rechtvaardigheid, laat staan herstel.
Hoe rechtvaardig je het onrechtvaardigbare? Massamoord is een schending van alles waar mensenrechten voor staan. Toch zien we steeds weer pogingen om dit te rationaliseren: propaganda, haatspraak, dehumanisatie, of blinde loyaliteit aan een ideologie die de universaliteit van menselijke waarden negeert. Een patroon dat zich herhaalt in de geschiedenis. “Nooit meer” klinkt het krachtig sinds de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. De oproep lag aan de basis van internationale afspraken zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en het Verdrag inzake de voorkoming en de bestraffing van genocide. Wederzijdse beloftes die aan het einde van de jaren 40 in het leven werden geroepen. Maar de belofte vereist blijvende waakzaamheid, in daden en in woorden.
Het afdwingen van respect voor mensenrechten is noodzakelijk. Maar er is meer nodig. Deze rechten moeten begrepen, gedeeld en verdedigd worden in het dagelijkse leven. Mensenrechten zijn meer dan een juridisch idee. Ze vormen een ethisch kompas dat ons eraan herinnert wat het betekent om mens te zijn en waardigheid voorop te stellen. Deze rechten omvatten fundamentele uitgangspunten: leven, waardigheid en vrijheid. Menselijke waardigheid blijft kwetsbaar. Te vaak wordt ze opgeofferd aan politieke belangen, macht, angst of onverschilligheid. De kern van veel mensenrechtenschendingen is te wijten aan een empathisch tekort: het onvermogen – of zelfs de onwil – om de ander als volwaardig mens te zien. De ander wordt gezien als een erfvijand, een existentiële bedreiging, maar niet als een spiegel van onszelf. En net daar ligt de kern van een empathisch tekort.
Het bewaren van geschiedenis is essentieel, niet enkel om stil te staan bij wat was, maar om er lessen uit te trekken voor de toekomst. Geen eenvoudige lessen over wit en zwart, maar diepgaande inzichten over menselijkheid en rechtvaardigheid, over mechanismen en de prijs van machtspolitiek. Een geloofwaardige weg naar “Nooit meer” begint bij de bereidheid om de menselijkheid in de ander te blijven zien, zelfs wanneer dat moeilijk is. Het vraagt dat we het gezicht van de ander zien als een spiegel waarin we hopen onze eigen menselijkheid te zien. Alleen dan kunnen we de belofte van mensenrechten waarmaken en een wereld bouwen waarin rechtvaardigheid en medemenselijkheid de norm zijn.
Tomas Baum
Directeur Kazerne Dossin
Foto: Kazerne Dossin
