De Lente – van Jean Brusselmans – Omslagafbeelding “De mooiste geschiedenis van België” Jos Vandervelden
Voorwoord (blz.9)
Jos Vandervelden: “Lang was ik geneigd te stellen dat kunst niets anders is dan zichzelf, dat kunst geen uitleg behoeft. Laat een schilderij je doen denken, ontroeren, dromen, rust geven, desnoods zelfs boos maken. ‘Toch ben ik ze stukje bij beetje gaan lezen en waarderen: de academische kunstboeken die grossieren in essayistische duiding van kunst, in stromingen en andere -ismes.’‘Zo ontdekte ik gaandeweg dat schilderkunst het mooiste venster op onze geschiedenis is.”
“De Mooiste geschiedenis van België is de kroniek van een land door de ogen van zijn grootste schilders, maar naverteld en beschouwd op een moment dat die geschiedenis al lang tot rust is gekomen. Dit boek toont en vertelt het verhaal van zestig schilderijen van alom gerespecteerde namen, aangevuld met hier en daar een outsider. Een groot deel van de schilderijen was reeds te zien op een van de edities van Het Kunstuur, de meeste andere komen uit de collecties van onze nationale musea. Bij de selectie heb ik me laten sturen door tegenstellingen: liefde tegenover haat, oorlog versus vrede, mens tegen machine, en zo meer. Want in niets laat de geschiedenis zich beter zien dan in haar contrasten.”
Joost en Hans Bourlon: ”De keuze om in Het Kunstuur Belgische schilderkunst uit de periode 1850 – 1950 te tonen lag voor de hand. Het is de periode die vooral rijk is aan kunststromingen: realismen, naturalisme, luminisme, impressionisme, expressionisme, fauvisme, surrealisme, futurisme, … Die komen allemaal aan bod in Het Kunstuur.”
Om de tentoonstelling Het Kunstuur laagdrempelig te houden werden er drie ingrediënten aan toegevoegd: een specifieke belichting, muziek van Dirk Brossé en verhalen bij de schilderijen verteld door bekende Vlamingen. Een beleving uitgespreid over één uur. Voor de verhalen werd samengewerkt met Jos Vandervelden, programmamaker en eindredacteur bij VRT NWS.
Hemel en Aarde (blz. 14 – 20)
Hemel
De Lente – Jean Brusselmans (1935)
Omslagafbeelding “De mooiste geschiedenis van België” Jos Vandervelden, KMSKA
De Lente – Jean Brusselmans (1935). Omslagafbeelding “De mooiste geschiedenis van België” Jos Vandervelden, KMSKA
“Wat hij toen in 1955 schilderde, is het Vlaanderen van vandaag dat vorm begon te krijgen. Het land met zijn grillige ruimtelijke ordening, zijn oprukkende bebouwing, ruilverkavelingen, rooilijnen en wachtgevels”
‘1935: Voortaan zorgt een eengemaakte Nationale Maatschappij voor de Kleine Landeigendom (NMKL) voor de coördinatie van de kleine land- en tuinbouwuitbatingen
1956: De wet op de ruilverkavelingen wordt goedgekeurd’
Aarde
De oude perelaar in de winter – Valerius De Saedeleer (1925)
De oude perelaar in de winter – Valerius De Saedeleer, Het Kunstuur, verzameling ’t Gasthuis – Stedelijk museum Aalst
“Wat zou De Saedeleer misnoegd zijn mocht hij de laagstammige varianten van tegenwoordig zien”
“Er bestaat geen betere boom dan de perelaar om de menselijke vergankelijkheid uit te drukken, met zijn knoestige stam en barokke takkenwerk, altijd geworteld in de nabijheid van mens”
‘Maar zie, zoals een boom na elke winter terugkeert, zo lijkt hij ook terug te slaan. Perelaren die meer dan 20 jaar op de teller hebben, worden op bestelling aan huis geleverd om luxtuinen karakter te geven. Zij mogen zelfs weer grillig en knoestig te zijn.’
‘1960: De Europese Economische Gemeenschap stimuleert de overstap van hoogstammige naar laagstam fruitbomen met de invoering van een rooipremie.’
Werk en Vrije tijd (blz. 21 – 27)
Werk
De smeltoven te Ougrée , Constantin Meunier (ca 1880)
De smeltoven te Ougrée , Constantin Meunier. La coulée à Ouvrée, Musée de l’Art Wallon, Luik, Wiki Commons
“Een kunstenaar zou geen kunstenaar zijn als hij niet het picturale en de kleur in deze heikele sociale kwestie had gezien”
“Arbeiders zwoegen en beulen in ontbloot bovenlijf, het schootsvel rond de heupen”
‘1856.: De Brit Henry Bessemer stelt een procedé voor dat de kosten van de staalproductie verlaagt en de volgende jaren in de Waalse staalfabrieken met succes zal worden toegepast.’
Vrije tijd
De baden van Oostende, James Ensor (1890)
De baden van Oostende, James Ensor , MSK Gent, Wiki Commons
“Een confronterend portret van een burgerlijke elite die zijn stad had gekoloniseerd en haar levensstijl had opgedrongen.”
“Het fatsoen is weg, zodra de mens in het water stapt verdwijnt de façade en is iedereen zoals een ander.”
‘1834: Koning Leopold II, de nieuwe koning der Belgen, kiest Oostende als zomerresidentie.’
Man en Vrouw (blz. 73 – 80)
Man
De koperslager – Henri De Braeckeleer (1861)
De Koperslager, Henri De Braeckeleer, KMSK, Wiki Commons
“De Braekeleer schilderde alsof hij door een sleutelgat meekeek, zodat het moment niet verstoord werd, want daarna zou het onverbiddelijk door de moderniteit worden opgezogen.”
“De inzetbaarheid van kinderen in de kleinschalige nijverheid was in de negentiende eeuw een gangbare zaak.”
1889: De wet op kinderarbeid bepaalt dat kinderen onder de12 jaar niet mogen werken in de industrie.”
Vrouw
De fietster, Hubert Malfait, (1927)
De fietsster, Hubert Malfait, Het Kunstuur, Wiki Commons
“De fietsster die Hubert Malfait in 1927 zo zelfbewust, bijna uitdagend door de straten liet rijden, heeft beslist deining in het dorp verwekt.”
‘Malfait laat daar trouwens geen twijfel over bestaan, anders had hij de vrouw niet zo wijdbeens geschilderd. Dan had hij aandacht van de kijker niet zorgvuldig geloodst nar dat blank stukje huid, daar onder die kanten onderrok, aan de binnenkant van de dij.’
“Zonder het in al te expliciete woorden te beschrijven, bestond de vrees dat vrouwen seksueel gestimuleerd konden worden door de beweging en het fietszadel.”
‘1897: De Belgische wielrendster Hélène Dutrieux wordt voor de eerste keer wereldkampioenen vestigt ook een werelduurrecord.’
Licht en Donker (blz. 185 – 192)
Licht
Impressie van een danszaal, Jules Schmalzigaug, (1914)
Impressie van een danszaal, Jules Schmalzigaug, KMSKA; Wiki Commons
“Voor het eerst overstroomd worden door elektrisch licht moet een spectaculaire ervaring geweest zijn”
“Wie de morele standaarden opzij durfde te schuiven en een gevulde beurs had, trok naar deze glazen kast van verderf.”
‘Middenin deze zinderende atmosfeer van licht, dans en muziek vond de Antwerpse schilder Jules Schmalzigaug zijn artistieke bestemming’
‘1880: Thomas Edison ontvangt het patent op de gloeilamp’
Donker
De absintdrinkster – Leon Spilliaert (1906)
De absintdrinkster – Leon Spilliaert, Koning Boudewijn Stichting, Wiki Commons
“Wat een aantrekkelijke vrouw had kunnen zijn, is nu een macabere verschijning met lege ogen in diepe oogkassen.”
“De modieuze bourgeoisdrank van de cafés en de clubs in de stad, van intellectuelen, kunstenaars en bohemiens, als de coke van zijn tijd”
‘Franse immigranten introduceerden de drank te Brussel. Vooral schrijvers en schilders ontgonnen de cultuur die rond de beruchte drank groeide. Baudelaire beweerde dat hij de beste poëzie schreef ‘in de armen van de groene fee.’ ‘
‘1906 De wet van 25 september 1906 verbiedt het vervaardigen, invoeren en verkopen van absint.’
De mooiste geschiedenis van België, Jos Vandervelden, uitg. Davidfonds, 248 blz., 29,99 euro
Frank Van Dessel