De Vrijdagmarkt in het centrum van Antwerpen wordt momenteel klaargemaakt voor een heraanleg. Eind vorig jaar kwamen tijdens de graafwerken twee bunkers uit de Koude Oorlog tevoorschijn. Bij de meest recente opgravingen van de afgelopen weken gaf het plein nog meer geheimen prijs: heel wat interessante vondsten uit verschillende periodes, van de prehistorie tot de middeleeuwen.
De oudste vondsten gaan heel wat eeuwen terug: het zijn een kleine gepolijste stenen bijl die dateert uit de prehistorie – nieuwe steentijd, en handgevormd aardewerk uit de ijzertijd.
Uit de Romeinse periode zijn dan weer enkele rechte en halfronde dakpannen (tegulae en imbrices) gevonden en ook fragmenten van maalstenen, die werden gebruikt voor het malen van graan.
Enkele grote paalsporen op 2 meter diepte wijzen erop dat op de plek waar de Vrijdagmarkt nu ligt, in de 13de of 14de eeuw een groot houten gebouw stond. Opvallend zijn ook de stevige funderingsmuren en kelders van het 16de-eeuwse huizenblok dat gebouwd is bij de aanleg van het plein, en afgebroken werd in 1836.
Naast aardewerk daterend van de 10de tot de 15de eeuw, zijn ook mooie metaalvondsten uit die periode gedaan: gespen, fibula’s (kledingspelden), ringen waaronder een uitzonderlijke 14de-eeuwse religieuze ring met opschrift, munten en penningen.
Burgemeester Bart De Wever: “Zo’n zevenhonderd jaar geleden liep er een Antwerpenaar in onze straten met een koperen ring in de vorm van een gordel – het symbool van bescherming en geborgenheid. Het Latijnse opschrift was een smeekbede van de drager: ‘Moeder Gods, gedenk mij’. We weten niet hoe, maar wel dát de ring uiteindelijk in de grond belandde. Daar werd hij onlangs door onze archeologen in een dikke zwarte laag uit de 13de tot 15de eeuw gevonden. De ring is zeker niet uniek, al is hij veel mooier overgebleven dan de exemplaren die in het British Museum en in München bewaard worden. De drager was mogelijk een pelgrim, want deze ringen waren een gekend souvenir van verschillende bedevaartsplaatsen in Europa.
En de ring is niet de enige schitterende vondst die onze archeologen op de Vrijdagmarkt deden. Vóór durfondernemer Gilbert van Schoonbeke deze buurt ontwikkelde in het midden van de 16de eeuw maakte de Vrijdagmarkt deel uit van een wijds gebouwencomplex, eigendom van rijke Antwerpse families. Dat zorgt voor een resem aan fraaie artefacten, sommige zelfs nog veel ouder dan de ring.
Antwerpen geeft zijn geheimen jammer genoeg zelden prijs. De archeologische nalatenschap van onze voorouders heeft nu eenmaal het nadeel dat er een levendige, bruisende stad op staat. Elke keer dat we de kans krijgen om bij een grote heraanleg onder het maaiveld te gaan wroeten, staat dus garant voor een schattenjacht zonder meer. Dat bleek nu opnieuw bij de opgravingen op de Vrijdagmarkt. Ik wil alle archeologen en medewerkers daar van harte voor bedanken.
Antwerpenaren die de opgravingsite willen komen bekijken, krijgen daar trouwens nog enkele dagen de gelegenheid toe. Het is niet mogelijk de site zelf te betreden, maar er is informatie voorzien rond de opengelegde overblijfselen. Kom dus gerust een kijkje nemen als u in de buurt bent dit weekend of volgende week!”
“We beseffen te weinig wat er allemaal rondom ons en onder onze voeten verborgen ligt. Antwerpen – en heel Vlaanderen – heeft zo een lange en rijke geschiedenis. Er zijn nog zoveel verhalen te vertellen over ons verleden en onze voorouders. Het is goed dat we dat allemaal wat opdiepen, en dankzij een heel vlotte samenwerking tussen alle partners leidt dat op de Vrijdagmarkt niet tot extra vertraging en schieten de werken zelfs goed op. Ik ben benieuwd wat onderzoekers nog zullen kunnen leren uit deze vondsten. We mogen echt fier zijn op dat van hier”, zegt Vlaams minister van Onroerend Erfgoed Ben Weyts.
Geschiedenis
De Vrijdagmarkt maakte vroeger deel uit van het veel grotere ‘Hof van Spangen’, dat zich uitstrekte van de Steenhouwersvest tot de Reyndersstraat en minstens tot de 15de eeuw teruggaat. In het midden van de 16de eeuw kocht ondernemer en grondspeculant Gilbert van Schoonbeke de gronden op om ze te verkavelen. Er kwam een nieuw plein, de Vrijdagmarkt, en er kwamen vier straten bij. Centraal op het plein werd een viertal huizen gebouwd, en vanaf 1549 werd er elke vrijdag een markt in tweedehandse kledij en meubelen gehouden. Gedurende de 16de eeuw kende de drukkersactiviteit in Antwerpen een hoge vlucht. Verschillende drukkers waaronder Christoffel Plantijn vestigden zich in dit stadsdeel, vandaag de dag vormt zijn huis met drukkerij het Museum Plantin-Moretus, dat ondertussen erkend werelderfgoed is.
Heraanleg
De opgravingen werden uitgevoerd omdat op het plein, dat door district Antwerpen vernieuwd wordt, 12 nieuwe toekomstbomen worden aangeplant. Die bomen kunnen meer dan 100 jaar oud worden en hebben voldoende ondergrondse ruimte nodig voor hun wortels. Bovendien wordt er automatische bewatering en beluchting voor aangelegd. Na het onderzoek zullen delen van de archeologische resten verdwijnen om plaats te maken voor de boomconstructies. De bunkers van de Koude Oorlog werden in december al onderzocht en worden nu verder ontmanteld. De pomp met het beeld van de heilige Catharina blijft wel bewaard op de huidige locatie, centraal op het plein.
Districtsburgemeester van district Antwerpen Paul Cordy: “De opgravingen op de Vrijdagmarkt geven mee hoe gelaagd onze geschiedenis is, met relicten gaande van de prehistorie tot de Koude Oorlog. Sommige periodes zijn goed gedocumenteerd, van andere periodes weten we zeer weinig. Maar zelfs de bunkers uit de ons meest vertrouwde periode leverden ons nog informatie op die we in de loop der jaren verloren waren. Het toont het belang van opgravingen in de historische binnenstad maar ook elders. De werken in het openbaar domein geven daarbij vaak een goede gelegenheid voor archeologisch onderzoek naar ons verleden. Wanneer deze opgravingen voldoende worden voorbereid dan leveren ze ook nauwelijks vertragingen en hinder voor de geplande werken op.”
Het archeologisch onderzoek wordt door LARes (Lowlands Archaeological Resarch) uitgevoerd in opdracht van het agentschap Onroerend Erfgoed van de Vlaamse overheid, en gebeurt in samenwerking met de dienst archeologie van stad Antwerpen.
Meer informatie is te vinden op de website www.antwerpenmorgen.be, klik hier voor de rechtstreekse link.
Foto: ©frederikbeyens
