Chronische pijnen kunnen niet alleen fysiek, maar ook emotioneel slopend zijn. Daarom zoekt men van oudsher naar middelen om die pijn te verlichten. Naast medicatie en alternatieve therapieën is er nu ook muziek. Hoe kan muziek helpen bij pijnverlichting en welke onderzoekingen ondersteunen dit? Pijnonderzoeker Hans Timmerman had er een verre rit uit Nederland voor over om zijn levenswerk ook in Vlaanderen bekend te maken.
Geen chronische pijnpatiënten, maar mensen mét chronische pijnen
Wanneer ik bij het begin van het interview het woord chronische pijnpatiënten gebruik, word ik door Hans vriendelijk op de vingers getikt, want het gaat om mensen mét chronische pijnen. Patiënten zijn immers zoveel meer dan hun ziekten en pijnen. Als ervaringsdeskundige weet hij wat het met een mens doet om als kankergeval X of Y benaderd te worden en niet meer als Hans Timmerman, die de brute pech had een kanker te krijgen. Maar daar praat hij liever niet over want hij wil in de eerste plaats zijn bevindingen over de invloed van muziek op pijn komen uit leggen.
Over wat hem motiveerde, wil hij wel vertellen. Want na de kanker en het wegnemen van heel wat lymfeklieren moest hij verder leven met heel vervelende zenuwpijnen.
Hans Timmerman: „Van opleiding ben ik sportfysiotherapeut. Een beroep dat ik, toen ik ziek werd, niet meer kon uitoefenen. Ik voelde me te jong om in een zetel achter de geraniums te gaan zitten. Trouwens dan zouden die geraniums doodgaan van mijn geklets. Dus besloot ik om fysiotherapiewetenschap te gaan studeren. Met mijn onderzoekingen naar pijn, gevoel en het meten van pijn promoveerde ik bij het Radboudumc bij het departement anesthesiologie, pijn en palliatieve geneeskunde. Daarna ging ik als senior onderzoeker werken aan het Pijncentrum van het Universitair Medisch Centrum Groningen.“
Leven met chronische pijnen is een gevecht tegen de eenzaamheid en het onbegrip
Dat Hans Timmerman op alle mogelijke manieren zoekt om het leven van mensen met chronische pijnen aangenamer en leefbaarder te maken, heeft te maken met contacten met patiënten.
Hans Timmerman: „Als je pijn hebt dan wil je daar over praten want de pijn is niet alle dagen dezelfde, soms is die meer soms minder. Maar als je voor de vijfde keer over je pijnen spreekt met je buurman is er veel kans dat hij de zesde keer een ommetje zal maken omdat hij denkt dat je weer over jouw pijn zal beginnen. Vrienden nodigen je niet meer uit, nadat je de zoveelste keer moest afzeggen omwille van een pijnaanval. Als diezelfde buurman deze persoon in de tuin ziet werken, denkt hij: ‚Zo erg zal het wel niet zijn want zie hem werken‘. Inderdaad, als iemand een goede dag heeft, kan die in de tuin werken. Maar wanneer de dag nadien de pijn veel erger is, kan dat niet meer. Maar dan geniet deze persoon wel vanuit de zetel van de mooie tuin en is het die inspanning waard geweest. Leven met chronische pijnen is een voortdurend gevecht tegen dat onbegrip. In de media getuigen bekende mensen over allerlei ziekten, maar niet over leven met pijn. Dat is raar, want 1 op 4 Nederlanders heeft last van chronische pijnen en waarschijnlijk geldt dat ook voor Vlaanderen. De bevolking wordt steeds ouder, dus het aantal mensen met chronische pijnen zal alleen maar toenemen. Voor die mensen wil ik me graag inzetten.“
Je lievelingsmuziek beluisteren, kan pijn verlichten
Of ik even proefkonijn wil zijn vraagt Hans. Hij zet een knijper op mijn wijsvinger, opent zijn laptop en zet Heavy Metal music op. Niet echt mijn favoriete muziek, integendeel ik ervaar dat als een marteling en de pijn in mijn vinger neemt toe. De pijn die ik op de pijnscore aanduid, is dan ook hoog. Nadien krijg ik een lied van Abba te horen. Muziek die ik wel graag hoor en bovendien associeer met romantische herinneringen. Mijn pijnscore is nu heel wat lager. Bij hem is dat juist omgekeerd vertelt hij, want hij is een grote liefhebber van Heavy Metal. Tot diezelfde resultaten kwam hij wanneer hij die proef deed bij deelnemers aan een groot muziekfestival in Nederland. Daarbij gebruikte hij niet alleen knijpers, maar ook een drukmeter en electrische schokjes. Een van zijn eerste wetenschappelijke conclusies was : Je ervaart minder pijn wanneer je naar je lievelingsmuziek luistert. Uit een ander onderzoek blijkt dat als die muziek je terugbrengt naar bepaalde siuaties of gebeurtenissen uit het verleden het effect nog groter is.
Muzikale pijnbestrijding is ook wetenschappelijk bewezen
Het lijkt evident dat muziek de pijn kan verlichten en voor afleiding zorgt, maar het wordt nu ook ondersteund door een groeiend aantal andere wetenschappelijke studies. Muziek activeert bepaalde delen van de hersenen die betrokken zijn bij beloning, emotie en pijnperceptie. Het luisteren naar aangename muziek kan de afgifte van dopamine stimuleren. Het is een neurotransmitter die bekendstaat om zijn rol bij plezier en welzijn, kortom de natuurlijke pijnstillers van het lichaam.
Een baanbrekend onderzoek uit 2015, gepubliceerd in het tijdschrift The Lancet, toonde aan dat patiënten die muziek beluisterden voor, tijdens of na een operatie minder pijn en angst ervaarden dan diegenen die geen muziek kregen. Dit onderzoek betrof een analyse van 73 studies met meer dan 7000 patiënten. De resultaten lieten zien dat muziek niet alleen de perceptie van pijn verminderde, maar ook het gebruik van pijnstillers deed afnemen.
Een ander onderzoek toonde aan dat muziek ook voor stressvermindering zorgt. Muziek verlaagt de productie van stresshormonen zoals cortisol, wat op zijn beurt pijn kan verminderen. Langzame, rustige muziek helpt vaak om de hartslag en bloeddruk te verlagen, wat een kalmerend effect heeft.
Er is nog veel te onderzoeken
In veel culturen wordt muziek gebruikt om leed te verzachten. De klanken, de teksten, de combinatie van beiden zorgen voor troost. Wat doet een moeder als haar baby huilt of niet wilt slapen? Ze zingt een slaapliedje. In veel culturen zingt men aan het bed van de stervende. In Nederland kent men de Bedside singers, ontstaan vanuit de Protestanse geloofsgemeenschap. Drie of vier vrijwilligers zingen zachtjes en ingetogen en met hooguit drie verschillende stemmen voor de stervende om te troosten, angst weg te nemen en de ziel te begeleiden naar die andere dimensie.
Hans Timmerman: „Ik zou nog zoveel meer willen onderzoeken ondermeer het verschil tussen luisteren naar life- en opgenomen muziek. Ik wil ook meer patiënten met pijn betrekken bij die onderzoekingen. Maar helaas hebben we nog geen budget beschikbaar.“
Het sociaal effect van muziek speelt een grote rol
Hans Timmerman: „Je kunt in je eentje naar muziek luisteren, maar het is nog leuker als je zelf zingt. Het pijnverminderend effect is er ook als je samen met anderen zingt. En het werkt helemaal effectief als je daarbij ook nog kan dansen. Zingen en bewegen helpen tegen pijn. Vroeger werd er veel meer gezongen; op feestjes, uitstappen, tijdens busritten en dat gaf mensen het gevoel van samenhorigheid, vriendschap. Mensen voelden zich in de groep opgenomen, minder eenzaam.“
We moeten evolueren naar meer individuele zorg
Hans Timmerman: „Dokters zouden meer informatie moeten geven over jouw pijn en niet alleen medicatie voorschrijven. Wat is de oorzaak van je pijn? hoe werkt pijn? wat is er typisch aan jouw pijn en waarom heb je betere en slechtere dagen? De geneeskunde moet meer evolueren naar individuele zorg. Het gaat in de eerste plaats over jouw pijn en jouw pijn is mijn pijn niet. Het speelt geen rol of je pijndrempel hoog of laag is en je pijngrens van vandaag is vaak niet dezelfde als de pijn van morgen. Pijn is geen wedstrijd: niet wie het beste tegen pijn kan en ook niet wie het meeste pijn heeft“
Wat mij motiveert, is lotgenoten helpen
Hans Timmerman: „ Ik begon aan die studies om oplossingen te vinden voor het probleem van pijn. Nu wil ik die kennis doorgeven aan de miljoenen mensen die dagelijks leven met pijn. En dan kijk ik veel verder dan alleen de muziek. Niet iedereen houdt immers van muziek, maar misschien wel van lezen, musea bezoeken, wandelen in de natuur, sporten…Ik probeer als wetenschapper zoveel mogelijk ideeën die mensen kunnen helpen te verspreiden via patiëntenverenigingen. Maar ben ook dankbaar dat jij als journalist helpt om mijn bevindingen te verspreiden. Het heeft immers geen zin om onderzoekingen te doen, die enkel in een Engelse vaktaal worden verspreid naar andere universiteiten en onderzoekscentra. Nee ik wil mevrouw Janssens bereiken die pijn heeft en eenzaam zes hoog in haar apartementje in Amsterdam of Brussel zit te verkommeren en te vereenzamen. Ik wil er voor zorgen dat mijn lotgenoten meer levenskwaliteit krijgen, want het is niet altijd mogelijk om voluit te leven en gelukkig te zijn met chronische pijnen.“
Tekst: Miet Waes
foto’s: Frans Oyen
