Flaptekst:
‘Kunstenaar Eugeen Van Mieghem (1875-1930) leeft en werkt in een tijd van radicale veranderingen. Antwerpen wordt opnieuw een wereldhaven, de grootste na New York. Stoomschepen, trams, auto’s en elektrisch licht doen hun intrede. Dokwerkers (m/v) worden uitgebuit en stilaan overvleugeld door zeereuzen en graanzuigers. De sociale strijd barst los. In de kunst volgen revolutionaire stromingen elkaar in sneltempo op.
Eugeen Van Mieghem is overal bij. Hij ziet, tekent en schildert alles onafgebroken in zijn dynamische, flitsende stijl: arbeiders, armoezaaiers, stakers, joodse transmigranten op weg naar Amerika, vluchtelingen en soldaten in de Eerste Wereldoorlog, maar ook de beau monde in de opera en de kunstkringen, hoeren in havenkroegen en demi-mondaines in brasseries, en – niet in de laatste plaats – zijn eigen vrouw en kind.
Zijn hand tekent razendsnel om gelijke tred te houden met zijn rusteloze blik. Hij is de razende reporter van het dagelijks leven, de straat fotograaf zonder camera. Zijn oeuvre leest als het dagboek van een stad in beweging, een wereld in verandering.’
“Eric Rinckhout is kunstjournalist, schrijver en curator. Hij werkte 25 jaar lang voor De Morgen, daarna voor Knack. Hij schreef over Willem Elsschot, bundelde zijn wekelijkse kunstcolumns in Ontrafeld en publiceerde Magritte ontsluierd, The Sounth of France for Art Lovers en Ensor’s Legacy / De Erfenis van Ensor.”
Stad in Beweging
Exact 150 jaar geleden, op 1 oktober 1875, werd Eugeen van Mieghem geboren. Naar aanleiding van zijn verjaardag heeft het KMSKA de tentoonstelling ‘Eugeen Van Mieghem – Stad in beweging’ geïnstalleerd’.
Gastcurator Eric Rinckhout putte bij de samenstelling niet alleen uit de verzameling van het Museum Plantin-Moretus, maar ook uit de omvangrijke schenking van de Stichting Eugeen Van Mieghem aan het KMSKA en uit privéverzamelingen. De tentoonstelling is samengesteld uit pastels en tekeningen op papier, ideale materialen waarmee Van Mieghem op straat of in zijn kleine atelier zijn indrukken onmiddellijk schetsmatig kon registreren.
Loge op het bal (Theater skala) 1912P astel – 49×41 cm Privé verzamaling
Eugeen Van Mieghem – Kunstenaar van het dagelijks leven
Eric Rinckhout was niet alleen de curator van de tentoonstelling ‘Stad in beweging’ hij schreef ook de biografie ‘Eugeen Van Mieghem 1875-1930 Kunstenaar van het dagelijkse leven’.
Zakkennaaisters aan het werk, pastel en aquarel, 1912. Prentenkabinet Museum Plantin Moretus
In de eerste vijf hoofstukken schetst de biograaf de radicale verandering van de ingeslapen Scheldestad naar een moderne wereldhaven. Napoleon Bonaparte liet de eerste havendokken bouwen die in 1811 en 1812 werden opgeleverd. Het geboortejaar van Van Mieghem, 1875, betekende de aanvang van de recht trekking van de Scheldekaaien met de demping van de vlieten. De jonge Eugeen brengt zijn tijd door tussen de schippers, arme gezinnen, havenarbeiders: dagloners zoals de buildragers en schoonmaaksters van huiden en koffieraapsters, maar ook de legendarische jeneverleursters en zakkennaaisters.
Joodse immigranten inschepend op Red Star Line, 1912, pastel en houtskool, 47,8 x 61,5 cm, Prentenkabinet Antwerpen
Om de hoek van de ouderlijke herberg aan de Van Meterenkaai bevond zich de hoerenbuurt. Tijdens de recht trekking op het einde van 1883 verhuisden de Van Mieghems naar hun nieuwe herberg aan de Montevideostraat op het eilandje. Daar, vlak bij de aanlegplaatsen van de Red Star Line, kon de jonge Eugeen van uit de herberg het havenvolk en de landverhuizers naar het beloofde land observeren.
De mensonterende arbeidsomstandigheden van de dokwerkers, de miserabele toestand van veel ‘Aziatische of Joodse afkomst verradende mensen, bijeengetrommeld als in een kudde verder gejaagde dompelaars’, stonden in schril contrast met de chique eerste klasse reizigers. Dit inspireerde Eugeen Van Mieghem tot de koppige, eigentijdse rapporteur en de kunstenaar van het dagelijkse leven
Van Mieghem: rijk gevulde carrière
In de volgende hoofdstukken onderzoekt Rinckhout Eugeen Van Mieghems studententijd aan het Atheneum en de Antwerpse Academie. Net als Van Gogh verliet hij de academie voortijdig in 1896. In 1920 werd hij echter officieel aangesteld als professor tekenen naar levend model aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van Antwerpen.
Havenvrouwen, 1923, pastel, 37 x 110 m. – Koninklijk Museum van Schone Kunsten Antwerpen
Tijdens een opname in de sanatorium-psychiatrische inrichting Fort Jaco leerde Van Mieghem Marguerite Struyvelt kennen, die er werkte als verpleegster. Zij was 24, hij 45. In 1920 trouwden ze. Begin 1926 gingen Eugeen en Marguerite uit elkaar, wat leidde tot een echtscheidingsprocedure.
Op amper 54-jarige leeftijd overleed Van Mieghem op 24 maart 1930 in het Stuyvenbergziekenhuis.
Hij exposeerde onder meer naast Boch, Cézanne, Claes, Ensor, Laermans, Meunier, Rassenfosse, Smits, Vaes, Van Rysselberghe, Vuillard en Wouters. Toch kende Van Mieghem, zoals vele kunstenaars, hoogte- en dieptepunten. Rinckhout beschrijft in meerdere hoofdstukken enkele bijzondere gebeurtenissen.
1897-1905. Austine Pautre: liefde in goede en slechte tijden
In 1899 leerde Van Mieghem Augustine Pautre kennen. Ze trouwden op 28 januari 1902. De kunstenaar maakte sublieme portretten van haar. Op 11 november 1902 werd hun zoon geboren, naar zijn vader Eugeen genoemd.
In 1903 schetste en schilderde Van Mieghem zijn vrouw onafgebroken. In 1904 poseerde Augustine als naaktmodel om den brode. In 1905 werd ze ernstig ziek.
Augustine ziek (laatste tekening van Augustine) 1905, zwart krijt, 21 x 17,4 cm Prentenkabinet Museum Plantin Moretus
Op 12 maart 1905, amper 24 jaar oud, overleed Augustine Pautre.Van Mieghem tekende haar in haar ziekte: wandelend, zittend, naakt met doorschijnende huid en holle ogen. Zijn laatste tekening van haar dateert van februari 1905: Augustine in close-up, met alleen haar gezicht en naakte schouders. “Ze zit. Zij ligt. Haar blik is uitgeblust.”
1914-1918 Eerste Wereldoorlog, vlucht, terugkeer, bezetting
Eugeen Van Mieghem was een bijzonder belangrijke oorlogsgetuige, ook al was hij geen soldaat. Hij observeerde tal van gebeurtenissen voor, tijdens en na de Grote Oorlog. Hij maakte de aanval op Antwerpen mee. Net als vele radeloze Antwerpenaren vluchtte de familie Van Mieghem tijdens de beschietingen op 7, 8 en 9 oktober. Met een bootje staken ze de Schelde over en trokken te voet verder naar Nederland.
Van Miegems met bootje over de Schelde 1914, rood krijt Pastel, 42,5 x 58 cm. Van Miegem Museum A,twerpen
Van Mieghem schetste als chroniqueur de belevenissen, incidenten en het oorlogsgebeuren tout court tijdens de Eerste Wereldoorlog, met zijn typische virtuoze en rauwe beeldtaal
Vluchtelingen, oude vrouw met klein meisje, 1914. Zwart krijt en pastel, 36x 42, privé verzameling Antwerpen
Eugeen Van Mieghem – 1875 -1930 – Kunstenaar
Pelckmans, 428 pag., 150 ill. waarvan 50 in kleurendruk, 170×240, hartcore, Nederlands, ISBN 978-94-6310-082-3, € 34,50
Expo ‘Eugeen Van Mieghem – Stad in beweging’
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) (Reservatie verplicht)
Nog tot en met zondag 11 januari 2026, KMSKA Leopold de Waelplaats 1, 2000 Antwerpen
Frank Van Dessel
okt. 2025
