Geschiedenis over Amerika en Europa in turbulente tijden
Flaptekst van het nieuwe boek van Geert Mak over Amerika en Europa 1933-1945:
‘In Europa kent bijna niemand hem. Toch hoort Harry Hopkins bij de handvol mensen die bepalend waren voor het lot van ons continent en van ons land. Hopkins was een voormalige welzijnswerker in de armste buurten van New York. Uiteindelijk werd hij de rechterhand van president Roosevelt, raakte bevriend met Churchill en onderhandelde met Stalin. Hij werd de stuwende kracht achter de New Deal en, na 1940, achter het geallieerde bondgenootschap dat uiteindelijk nazi-Duitsland op de knieën kreeg.
Tegelijk vertelt Geert Mak een intieme geschiedenis van een politieke familie, de vrouwen en mannen die in die jaren het Witte Huis bevolkten, van de uitgesproken Eleanor Roosevelt en haar vriendinnen tot de slimme alleskunner Missy LeHand, de secretaresse en ’tweede echtgenote’ van de president. Op ongekende wijze schetst Mak het beeld van een tijd vol over democratie, economie en oorlog. Het zijn vraagstukken die ons, in deze jaren, maar al te bekend voorkomen.’
Harry Lloyd Hopkins
Geert Mak: ‘Al schrijvend merkte ik pas hoe actueel dit boek eigenlijk is. De jaren dertig, Spanje, Oekraïne, het “arsenaal van de democratie”, ik zocht niet naar paralellen, ze drongen zich op.’
‘In Europa kent bijna niemand Hopkins. Toch hoort hij bij de handvol mensen die, vanuit de verte, bepalend waren voor het lot van ons contingent, van ons land, van onze dierbaren en onszelf. Tijdens de oorlogsjaren gold hij in de kleine wereld van internationale diplomatenen en politici als de belangrijkste Amerikaan na Roosevelt, samen met opperbevelhebber Marchall. Hopkins was een wisselwachter, niet meer dan dat, maar op cruciale momenten was hij wel de man die, achter de schermen, geschiedenis schreef.’
Churchill schreef na Hopkins dood: ’Een sterke, heldere, fiere vlam heeft een kwetsbaar lichaam opgebrand.
Weinig mensen weten beter dan ik welke diensten hij de wereld leverde. Hij was de ware leider, en in vuur en wijsheid in tijden van crisis is hij zelden overtroffen. We zullen nooit iemand zoals hij zien (p. 13).
- D. Rooseveld getroffen door kinderverlamming op 39 jaar
In de zomer van 1921 werd Franklin Delano Roosevelt op 39-jrige leeftijd, getroffen door polio. Aanvankelijk dacht een te hulp geroepen specialist dat er sprake was van een ‘bloedstolsel dat een tijdelijke verlamming’ veroorzaakte. Ten slotte werd het duidelijk dat het een geval van polomyelitis was. Zijn echtgenote Eleanor besefte vrijwel onmiddellijk dat hij nooit meer gewoon zou kunnen lopen en wist dat Franklin actief moest blijven (p. 61 & 62).
‘In november 1928 won Roosevelt in de staat New York de verkiezingen voor het gouverneurschap met een verschil van minder dan één procent en besefte dat hij alles uit kan zou moeten halen om als president te worden genomineerd in 1936. FDR realiseerde het belang van de radio en reeds in 1929 startte hij met zijn, vrij vlug, befaamde fireside chats, zijn zondagavondpraatjes. Bij het uitbreken van de Grote Crisis in 1929 liet hij waterkrachtcentrales bouwen en steunde de boeren met betere wegen en belastingvoordelen. FDR won met een nooit eerder vertoonde meerderheid de gouverneursverkiezing van 1930. Hij kon wijzen op alles wat zijn bewind had bereikt. In 1931 startte hij onder de directie van Harry Hopkins TERA, een enorm bijstands- en werkgelegenheidsproject. Honderdduizenden mensen werden aan een baan geholpen. In de daarop volgende zes jaar zouden 5 miljoen mensen zo van de diepste armoede worden gered. Na deze successen was het niet meer dan logisch dat Roosevelt de kandidaat van de presidentsverkiezingen van 1932 zou zijn (p. 70 & 71)’.
De New Deal
Hopkins voerde hevig campagne voor het presidentschap van zijn baas, hij wilde zijn projecten graag doorzetten op nationaal niveau. Met de slogan in zijn speechen ‘Ik beloof u, ik beloof mezelf, een New Deal voor het Amerikaanse volk’ schiep Roosevelt een nieuwe nationale mythe. ‘Samen kunnen we bergen verzetten. En dat allemaal met de hulp van de overheid ’(p. 74 & 75).
Roosevelt behaalde op 8 november 1932 een daverende overwinning. Hij haalde 42 van de 48 staten binnen, 472 kiesmannen tegenover 49 voor Hoover (p. 79).
De bank holiday
Tussen de verkiezing van de president en zijn inauguratie op 4 maart 1933 lag een lange periode. In de tussenliggende tijd zakte de Amerikaanse economie steeds verder weg, Steeds meer Amerikanen bestormde hun bank. Bank na bank bezweek, het financiële systeem stond op instorten. Steden gingen failliet, voedsel werd schaars, de crisis breidde zich uit. Er hing een volksopstand in de lucht.
Op 15 februari 1934 ontsnapte Roosevelt op het nippertje aan een serieuze moordaanslag.
Op zaterdag 4 maart legde Franklin Delano Roosevelt de eed af. Gedurende de nacht verslechterde de situatie met het uur. Ook New York, het financieel centrum van het land, verkeerde in vrije val. Op zondag kondigde Roosevelt de sluiting aan van alle Amerikaanse banken, voor vier dagen. Er werd een indeling van de banken gemaakt tussen gezonde banken, die direct weer open konden, banken die met enige financiële steun na een paar weken konden worden geopend en insolvente banken waar een grondige reorganisatie noodzakelijk was. Na de bank holiday gingen meer dan vijfduizend banken weer open. Raymond Moley, prominent lid van Roosevels Brain Trust: ‘In acht dagen was het kapitalisme gered (p. 83 & 84).
‘First 100 Days’ van de New Deal
‘De ‘First 100 Days’ van de New Deal vormen een legendarische fase in de Amerikaanse geschiedenis. Tussen begin maart en midden juni 1933 werden, met een spervuur van wetten en maatregelen, de crisis in de financiële sector en de landbouw gestopt. Overal werden er sociale noodverbanden aangelegd en grootse openbare werken aangepakt (p. 99).’
Op 27 mei werd de Federal Securities Act aangenomen, de aanzet tot regulering van de aandelenmarkten. Daarboven op kwam nog eens de Glass-Steagall Act, waarmee de het Amerikaanse bankensysteem crisisbestendig werd gemaakt. Glass-Steagall zou voor meer dan zestig jaar het bankwezen een solide fundament geven, totdat Bill Clinton het systeem, onder druk van Wall Sreet, in 1999 opblies. Met als gevolg een nieuwe bankencrisis in 2008 (p. 99 &100)’.
De Dust Bowl, de grootste ecologische ramp
De politieke topverslaggeefster Lorena Hickok schreef op 18 november 1933 vanuit Huron, Zuid Dacota, aan Harry Hopkins: ‘De hele zaterdagnacht woei de wind, schreeuwend en kreunend rondom de gebouwen. Het was alsof we waren opgepikt door een enorme, ondoordringbare bruine wolk die ons zo van de aarde wervelde. Om twaalf uur ’s middags was het donker als middernacht.’
‘Het was het begin van de grootste ecologische ramp van die tijd. Met hun moderne tractoren hadden de boeren in de jaren twintig de dunne bovenlaag van de prairievlaktes steeds dieper opengebroken om hun productie – graan en katoen – verder aan te jagen. Maar de regens spoelden de aarde weg door de dezelfde greppels die ze zo ijverig hadden aangelegd. En na een lange periode van droogte verpulverde de ooit zo vruchtbare grond. Stofstormen maakten het bestaan vrijwel onmogelijk…’
‘Honderdduizenden boerengezinnen pakten hun laatste spullen bij elkaar om aan deze Dust Bowl te ontsnappen. Zeker 3,5 miljoen mensen verlieten het beloofde land met karren en krakkemikkige T-Fords.’
‘In het kader van de New Deal werden massaal bomen aangeplant. Maar het duurde jaren voordat het effect daarvan duidelijk merkbaar werd’ (p. 112 & 113).
Bezorgdheid over Europa
Roosevelt en Eleanor vormde samen een uitstekend team. ’De First Lady fungeerde als de ‘ogen en oren’ van haar man, ze had een enorme gevoeligheid, ze verzamelde door het hele land de informatie die hij nodig had om zijn kiezers te begrijpen (p. 140)’.
‘Toen Roosevelt Hitlers Mein Kampf las – in het Duits – zag hij direct dat uit de Engelse editie de meest aanstootgevende passages waren geschrapt (p.156)’.
Als de president zich ergens zorgen over maakte, dan was het over de wereld buiten de Verenigde Staten (blz.158). ‘In maart 1935 kondigde Duitsland plannen aan om het leger minstens te vervijfvoudigen, om een luchtmacht op te zetten en de algemene dienstplicht in te voeren. Daarmee werd het Verdrag van Versailles openlijk terzijde geschoven. Een jaar later marcheerde het Duitse leger, zonder tegenstand, de gedemilitariseerde zone van het Rijnland binnen (blz.158)’.
Roosevelt werd in 1936 herkozen
‘Roosevelt werd op 3 november 1936 overweldigend herkozen, met 523 kiesmannen tegenover welgeteld 8 voor de republikein Alf Landon (p.166)’.
Bij Harry Hopkins werd op 13 juli 1935 kanker aan de twaalfvingerige darm vastgesteld. Hij kreeg het alcohol verbod en een strikt dieet. Op 20 december 1936 twee derde van zijn maag verwijderd .Hij beschouwde zichzelf als een wandelende apotheek en moest sindsdien regelmatig worden gehospitaliseerd (p. 153 & 173)
Fascisme en nationaalsocialisme vieren hoogtij
In Spanje was de burgeroorlog in 1936 begonnen met een staatsgreep van generaal Franco. Hitler en Mussolini stuurden direct hulptroepen. (blz.180). In Europa zette Hitler zijn expansie verder. In Wenen werd de Auschsluss aangekondigd. Suedenland werd geannexeerd (186-188). Tsjechoslowakije volgde in maart en Albanië april 1939. Met de Kristallnacht op 9 en 10 november 1938 verloren de Amerikanen hun laatste geloof in appeasement (p.190). In de nacht van 23 op 24 augustus 1939 sloten Hitler en Molotov een niet-aanvalsverdrag (p. 217)
In het Oosten pleegde het Japanse Keizerlijke leger het verschrikkelijke’ Bloedbad van Nanking’ (p.186).
FDR investeert in defensie
‘Rooseveld had, met al zijn woede en verbittering, aan de zijlijn gestaan. Hij stuurde Harry Hopkins onmiddellijk naar de westkust voor een geheime inspectietour langs de vliegtuigfabrieken van Douglas Aircraft, Lockheed en Boeing. De FDR meende dat een moderne luchtmacht het ideale wapen was voor het isolationistische Amerika. Hij belast Hopkins met de bouw van vliegtuigfabrieken en benoemd Marchall tot opperbevelhebber van het Amerikaanse leger. Op 4 januari 1939 vroeg Roosevel 300 miljoen dollar voor zijn defensieplannen. (p. 191-194).
De blitzkrieg en het Wonder van Duinkerken
Op 1 september 2039 viel Duitsland Polen binnen en op 17 september overschreed het Russische leger de Poolse grens. Op 9 april 1940 overvielen de Duitse toepen Denemarken en Noorwegen, op 10 mei de neutrale landen Nederland en België en op 14 mei, via de Ardennen, Frankrijk (231). Op 15 mei capituleerde Nederland en België op 28 mei. Reeds op 24 mei stonden de Duitse troepen voor Duinkerken. Hitler had voor troepen een rusttijd van drie dagen bevolen om zich te hergroeperen en te bevoorraden. Tijdens deze dagen werden in totaal meer dan 300.000 Engelse en Franse militairen met duizenden particuliere schepen en scheepjes naar Engeland geëvacueerd. Het zou de geschiedenis ingaan als het Wonder van Duinkerken (p. 236). Op 14 juni wapperde in Parijs op de Eifeltoren de hakenkruisvlag. Op 22 juni werd de capitulatie getekend in de zelfde treinwagon waarin de Duitsers voor de Fransen waren gecapituleerd (p. 240)
Battle of Britain
Churchill vreesde dat de Kriegsmarine de Franse vloot zou confisqueren, en tegen de Engelse marine inzetten. Een deel van de Franse vloot met de complete bemanning lag na de capitulatie gevechtsklaar bij Oran in Algerije. Hij stuurde er een Britse eenheid naar toe. De Franse commandant kreeg de keuze om zich over te geven in een neutraal land of de schepen te laten zinken. Toen de commandant beide opties afwees volgden op 3 juli 1940 de Britten Churchills bevel om genadeloos het vuur te openen en de schepen te vernietigen (p. 245).
Op 10 juli 1940 begon de Luftwaffe eveneens een gevecht op leven en dood. Henkel-, Dornier- en Junkerbommen- werpers, omringt door zwermen Messerschmittjagers daverden in golven England binnen. Er ontwikkelde zich in die weken een enorme Battle of Britain (p. 246).
Reeds in begin september 1940 werd het elektromechanische codeermachines Enigma gekraakt. Churchill kon zo al de ontcijferde Duitse berichten opvolgen (p. 249).
Het Witte Huis
‘Het Witte Huis leek ondertussen steeds meer op een intiem hotel, zo nu en dan op een jeugdherberg, gasten die er soms jaren bleven hangen’… Harry Hopkins woonde in de Lincolnbedroom, op de tweede verdieping, twee deuren van de president. Lorena Hockok zat in een kleine kamer tegenover Eleanors slaapkamer, op de derde verdieping. Princes Julian en Koningin Winhelmina waren graag geziene gasten. De Noorse kroonprinses Martha was als vlug ‘The President’s Girlfriend’ (p. 260-263)’.
Maria Gellhorn zei toen tegen Eleanor: ‘Ik geloof niet dat het fascisme de democratie kan verslaan, ik denk dat de democratie zichzelf kan vernietigen. (p. 219)’
Lend-Lease systeem.
Amerika leverde in stilte vliegtuigen, munitie en artillerie aan de Britten (p. 236). Maar net op dag voor Roosevelts verkiezing was het vijfhonderdste Britse schip tot zinken gebracht, en voor meer orders hadden de Britten geen geld. Als neutrale natie was schenken moeilijk te verklaren. Roosevelt bedacht een Lent-Laese systeem, Hopkins werkte het uit. Het was een simpel leen en pacht-systeem waarbij de president de bevoegdheid kreeg om oorlogsmateriaal te verschaffen aan ieder land dat essentieel was voor de nationale veiligheid. Ze hoefden nergens voor te betalen, de kostprijs werd later berekend en de Neutraliteitswetten werden omzeild (p. 290).
Lord Root of the Matter
Op 6 januari 1941 vertrok Harry Hopkins naar Engeland als persoonlijk vertegenwoordiger van de president.
Op donderdagavond 9 januari arriveerde hij in zijn hotel en had een lang gesprek met Herschel Jonhson, de Amerikaanse zaakgelastigde. De volgende ochtend ontmoette hij Winston Churchill (294). ‘Churchill nam Hopkins mee naar het schitterende buitengoed Ditchley, ten noorden van Oxford. Ze hadden er eindeloze gesprekken gevoerd. Altijd raakte Hopkins ‘de kern van zaak’, Churchill benoemde hem tot ‘Lord Root of the Matter’. Churchill maakte zelfs een keer midden in nacht een houterig dansje op de muziek van Hopkins platen (p.298).’ ‘Hij vertoefde gedurende een lange lunch bij het koninklijk paar. Ook daar werd Hopkins bijna als een collega-staatshoofd ontvangen.(p. 299)’
Op 8 februari nam hij afscheid. Hij was gedurende die tijd kind aan huis bij de Churchills. Met name met Clementine, ‘Clemmie’, Churchills vrouw, kreeg hij een sterke band (p. 300,301)’ Formeel was Hopkins enkel aangewezen om de president te adviseren en te assisteren. Volgens Mak was hij in feite vanaf maart 1951 plaatsvervangend president.
(p. 305-307).
Barbarossa.
Op 22 juni 1941 begon de grootste militaire operatie uit de geschiedenis, over een front van bijna 3000 km, van Oostzee tot en met de uiterste grens van Roemenië met de naam Barbarossa. Van midden 1941 tot eind 1942 vielen per maand gemiddeld 600.000 Sovjetdoden, soldaten maar ook gigantisch veel vrouwen en kinderen. Tegen het einde van de oorlog waren er van de in totaal 5,7 miljoen Russische krijgsgevangenen 4 miljoen niet meer in leven (316).
Op 10 januari 1943 gaf Friedrich Paulus zich over in Stalingrad. 170 000 Duitse manschappen waren er reeds in Stalingrad gesneuveld, 91.000 werden krijgsgevangen, slecht 9000 zouden het overleven (p. 314).
Op 5 juli 1943 begon de slag om Koersk. Een ongenadig tegenoffensief van het Rode Leger (p. 450). De verliezen langs beide kant waren verbijsterend. Meer dan 800.000 Russen en zo’n 200.000 Duitsers sneuvelden. Het werd stilaan duidelijker dat de enorme Russische reserves aan mankracht en materieel door hun oorlogsproductie en vanuit Amerika en Engeland gesteund door o.a. de Lent-Leasehulp, de Sovjets een onomkeerbare voorsprong gaven (p. 451).
Tweede reis van Harry Hopkins naar Europa
Hoe moest Amerika reageren? Zouden de Sovjets volhouden? Hoe konden ze worden geholpen? Een ontmoeting met Churchill moest direct worden georganiseerd. Op 13 juli 1941 liftte Hopkins mee met een squadron bommenwerpers naar Schotland. Een vergadering samen met Roosevelt werd afgesproken voor 9 augustus in Newfountland. Het Rode Leger was nog niet bezweken, misschien kon het standhouden. Hopkins engageerde zich op het aan Stalin persoonlijk te gaan vragen in Moskou.
Op zondag 27 juli vertrok Hopkins met een Britse Catalina van Schotland nar Moermansk (318)’. Stalin verwelkomde Hopkins in het Kremlin. ‘Zijn reis naar Moskou was een spectaculair succes.’… ‘Het feit dat hij met een simpele vraag het “Hoe kunnen wij helpen” maakte een diepe indruk.’… ‘Stalin behield voor Hopkins een diep respect, hij was de eerste Amerikaan met wie hij po doesje – van uit de ziel – had gesproken. Die waardering was wederzijds.(p. 324)’
Hopkins reisde terug naar Schotland met de Catalina en samen met Churchill naar de conferentie in
Newfountland. De conferentie vond plaats op de kruiser Augusta. De gezamenlijke principes van het Allantic Charter werden erop vastgelegd. Het zou de basis vormen van Het Handvest van de Verenigde Naties.
Pearl Harbor
Op zondag 7 december 1941 om 7:55 uur plaatselijke tijd (12:55 Washington DC) werd de vlootbasis Pearl Harbor gebombardeerd. Het slagschip Arizona kreeg een voltreffer en het slagschip Oklahoma kapseisde. Toen na twee uur het laatste Japanse vliegtuig wegvloog waren achttien Amerikaanse schepen, waaronder 7 slagschepen, zwaar beschadigd of tot zinken gebracht. Meer dan driehonderd vliegtuigen waren vernietigd of zwaar beschadigd. Ruim 2400 Amerikanen waren omgekomen (p. 345).
’s Anderendaags verklaarde VS Japan de oorlog (p. 348). Op 11 november verklaart Hitler VS de oorlog, Italië volgde onmiddellijk (p. 352).
De productiedoelen voor 1942 werden verhoogd van 28.000 naar 45.000 vliegtuigen, van 45.000 tanks naar 75.000 tanks en van 20.000 stuks luchtafweergeschut naar 35.000 (p. 367).
Slag van Guadalcanal en Slag om de Atlantische Oceaan
In de Pacific rukt het Japans keizerlijk leger op: Maleisië, Indochina, Filipijnen, Guam. Vanuit Maleisië werd Singapore veroverd. Op 15 februari 1942, 80.000 militairen werden gevangen genomen. Nederlands-Indië volgde ruim een maand later. In januari hadden de Japanners reeds Celebes en Borneo bezet. Half februari volgden Bali en Sumatra (p. 370).
Door het ontcijferen van Japanse codeberichten kon een Japanse aanval op Midway worden voorkomen en werd Japan aanzienlijke schade toegebracht. Een maand later bezette Japan het eiland. Er werd een half jaar lang grimmig gevochten. Japan vocht zich er dood, en werd langzaam verpletterd. In de Slag van Guadalcanal zouden 24.000 Japanners en 6.000 Amerikanen sneuvelen. (p. 379-80).
In het voorjaar van 1942 werden de eerste 3 maanden 216 Amerikaanse schepen door U-boten tot zinken gebracht. Slechts een fractie van de Lend – Lease konvooien haalden Rusland. Dank zij nieuwe technieken en escortbescherming kantelde de ‘Slag om de Atlantische Oceaan (p. 372-373).
Churchill bezocht het Witte Huis en bestelde tanks en artillerie voor de fronten van N-Afrika, waar Tobroek was gevallen en 33.000 Britse soldaten waren gevangen genomen. Het Manhattanproject werd op groen gezet (p. 381).
Hollocaust
In Europa werd van augustus tot en met oktober 1942 1.320.000 Joden, Roma en Sinti gedeporteerd en omgebracht.
In 1939 stonden er zo’n 300.000 emigranten uit Duitsland op de lijst voor een Amerikaans visa. De quota voor deze groep stonden een jaarlijks maximum van 27.370 visa toe. De eindverantwoordelijke van de Visa Division heette Samuel Breckinridge Long. Hij was een oude vriend van Roosevelt, voormalige ambassadeur in Italië en bewonderaar van Mussolini. Volgens een onderzoek uit 1939 was 83% van de Amerikanen tegen verruiming van de immigratie quota voor Joodse vluchtelingen. De bezwaren speelden vooral in het sterk antisemitisch Zuiden,’ De Zuidelijke democraten behoorden ook tot het kiespubliek van Rooseveld die hij hard nodig had om zijn programma’s tot een goed einde te brengen;’ (p. 251-252)
Eleanor zette zich in om via het Emergenty Rescue Committee (ERC) vooral kunstenaars en intellectuelen te voorzien van visa. Van de 567 namen die door het ERC waren geselecteerd kregen slechts 15 een visa. Samuel Brackinridge Long blokkeerde de overige. Eleanor uitte woedend haar ergernis bij de president en betichtte Long van fascisme. ‘Rooseveld riep Long op het matje. Maar de poort bleef dicht.’ (p. 254-256).
In juni 1942 schreef Hopkins voor Roosevelt en Churchill een memorandum dat Hitler zijn dreigementen om het Joodse volk weg te vagen nu ook werkelijk begon uit te voeren De Declaratie of War Crimes haalde in december alle voorpagina’s. ‘De ‘muur van zwijgen’ werd inderdaad doorbroken, maar daar bleef het bij. Er volgden geen golven verontwaardiging, geen plannen om de Joden te redden, geen versoepeling van de immigratieregels en de kerken spraken zich niet uit. Ook de president hielt zich doodstil, hij was vast besloten zijn politieke krediet niet aan deze zaak te verspelen.’(p. 398).
In Amerika werd 90% van de beschikbare quote voor Joodse vluchtelingen niet gebruikt vanwege Samuel Beckinridge Long (355).
Arsenaal van democratie – Arsenal of Democracy
In september maakte de president samen met Eleanor, in teken van de presidentverkiezing, een reis doorheen het land. Zij bezochten scheepswerven, fabrieken, vliegvelden, en militaire bases (p. 401). Gedurende zijn propagandareis werd Roosevelt direct geconfronteerd met alles wat de opbouw van zijn ‘Arsenaal van de Democratie’ – Arsenal of Democracy een slogan uit december 1940 – in de praktijk teweeg bracht. Het stuntelige leger van 1940 was na 2 jaar uitgegroeid tot een tot een uitstekend getrainde en uitgeruste legermacht van 5 miljoen manschappen. Bij Boeing rolde iedere maand zo’n vijfhonderd Flying Fortresses uit de fabriekshal, in totaal zouden er 12.000 worden geproduceerd. Begin 1942 koste het 355 dagen om een Liberty Ship in elkaar te lassen, een half jaar later slecht 155 dagen. Eind 1942 leverden de arbeiders op de Keizers gigantische scheepswerf een schip af in exact 4 dagen, 15 uur en 26 minuten. 40% van de lassers bestond uit vrouwen. Ze werden afgebeeld op affiches als ’Rosie the Ritvete.’ met de slogan ‘We Can Do It’. ‘Fotograaf Conover kreeg de opdracht om in vliegtuigfabriek foto’s van die ‘Rosies’vast te leggen. Bij de propellermontage trof hij een leuk meisje met blond krulhaar en een paar vuile vegen op haar gelaat. Ze was beeldschoon. Hij nam een foto. Haar naam was Norma Jeane Mortenson. Ze zou de geschiedenis ingaan als Marilyn Monroe.’(p. 401-404).
Conferentie van Casablanca – Moral bombing
Roosevelt en Hopkins vertrokken 11 januari 1943 naar de conferentie in Casablanca. Er werd overeengekomen om te trachten het moraal van het Duitse huisfront te laten instorten. ‘De Britse luchtmaarschalk Charles Portal had berekend dat hij de komende twee jaar in staat zou zijn op 1,23 miljoen ton bommen op Duitsland te werpen. Waarmee hij 900.000 Duitsers zou kunnen doden en 1.000.000 miljoen ernstig verwonden. ’Toch werd deze moral bombing door alle betrokkenen inclusief Roosevelt en Hopkins zonder aarzelen omarmd als mogelijke beslissend wapen.’ (p. 418). Met deze niets ontziende terreurbombardementen bleef het beoogde effect uit, het maakte het Duitse publiek alleen maar grimmiger (p. 436). De invasie in Europa zou niet worden uitgesteld ná 1944.
Eleanor, first lady.
Eleonor Roosevelt reisde onophoudelijk door het land. Ze hielt toespraken, bezocht militaire kampen en ziekenhuizen. Zij organiseerde scholing voor die werkende vrouwen. Eleonor wilde meer, ze wilde naar het werkelijke front, naar de Pacific (410). De vlootcommandant van de Parcific, admiraal Willim ‘Bull’ Halsey, had hevige bezwaren. Maar toen hij Eleonor aan het werk zag raakte hij diep onder de indruk. ‘Een maandlang vloog ze langs de fronten, reed ze honderden kilometers in een open jeep, van legerkamp naar veldhospitaal, vaak drie tot vier uur op een dag, ze hielt toespraken, ze at met de manschappen, al moest ze soms daarvoor al om vijf uur opstaan. Eleonor dacht dat zij, in haar afgetrapte Rode Kruis uniform een teleurstelling zou zijn. Het tegendeel was waar.’(p. 431).
De admiraal: ‘Ze zag zwaargewonde patiënten. Ik verwonderde me over hun gelaatsuitdrukkingen als ze zich over hun boog. Het was een tafereel dat ik nooit zal vergeten.’
In totaal bezocht de first lady in, augustus 1943 zeventien eilanden, ze zag 400.000 soldaten en officieren, ze verloor 13 kilo. Zelf schreef ze: Het lijden van deze mannen liet een onuitwisbare indruk na. Ik denk dat ik me daarvan nooit zal kunnen bevrijden.’ (p. 431)
De gealieerden vorderen op alle fronten in 1943
Het overgrote gedeelte van N-Afrika was terug veroverd door de geallieerden (p. 435). In navolging de afspraken van de conferentie van Casablanca bombardeerden de Britse en Amerikaanse bommenwerpers dag en nacht Duitse steden en industriële centra (p. 435). In 1943 verloor Duitsland 258 U-boten.
‘De eerste geallieerde invasie op het Europese vasteland startte 9 op 10 juli 1943 in Sicilië en verliep buitengewoon succesvol. Overal stortte het fascistisch regime in elkaar. Volgens Mak koste de Italiaanse Veldtocht van 1943 tot 1945 145.000 burgers, de geallieerde verloren 300.000 manschappen. De Duitsers verloren zo’n 400.000 man’ (p. 446 – 449).
In Rusland werden de Duitsers in Stalingrad (1942-’43) en in Koersk (juli-augustus ‘43) totaal overrompeld. (zie Babarossa) De geopolitieke gevolgen waren enorm. Grofweg kregen de Russen in teken van de Lend-Leaseleveringen voor 11 miljard dollar hulp, de Britten voor 4,3 miljard dollar. Daarenboven kregen de Sovjets van Hopkins de beschikking over allerlei Amerikaanse fabrieken (p. 451).
Conferentie van Teheran
De Conferentie van Teheran was alles bepalend. Het wierp zijn schaduw al vooruit naar de koude oorlog en de verdeling van Europa. Stalin gaf er een extra toost: ‘Amerika is een land van machines’ zei hij,. ‘GB noch Rusland kan zoveel machines produceren.’ Zonder machines, zonder Lend-Lease zouden we deze oorlog hebben verloren.’ Roosevelt betrok Hopkins in de huldiging: ‘Dear Harry, wat zouden wij zijn zonder jou’ (p. 466).
Die Kathastrophe – afslachten, verwoesten en cookies
In navolging van de conferentie van Casablanca organiseerden de Britten en Amerikanen bombardementsvluchten.
In Berlijn bombardeerden de Britten gigantische brandbommen, cookies genoemd, die de slachtoffers letterlijk lieten koken. Berlijn was een soort georkestreerde hel, een gruwelijke symfonie van licht en vuur (p. 473). Tussen 24 juli en 3 augustus 1944 vielen alleen al In Hamburg 43.000 doden. Talloze burgers stikten tijdens deze vuurstormen, enkel door gebrek aan zuurstof. Deze dagen gingen de geschiedenis in als ‘Die Katastrophe’ (p. 479). De Britten ontwikkelden een strategie om een half uur na de eerste bommengolf een tweede bombardement te beginnen – de hulpdiensten waren dan volop aan het werk. Het werd een geallieerde tactiek die regelmatig werd toegepast, bijvoorbeeld in Hamburg en Dresden (p. 480)
Overlord – nacht van 5 op 6 mei 1944
Vanaf najaar 1943 stroomden maandelijks 150.000 Amerikaanse militairen naar Engeland tezamen met 5 miljoen ton aan munitie en voorraden, 100.000 tanks, jeeps, vrachtwagens en andere vervoermiddelen. Aan de kust had zich een armada van 6000 schepen verzameld om al die manschappen met hun materieel over het kanaal over te varen. ‘Begin mei stonden ruim 3.000.000 Britten en Amerikaanse manschappen klaar met daarbij nog eens 200.000 andere geallieerden’ (p. 486).
In de nacht van 5 op 6 mei 1944 vlogen 11.000 vliegtuigen over het kanaal, gevolgd met de massale landing vanuit Engeland op de stranden van Normandië in Frankrijk. De eerste dag verloren de Amerikanen ruim 24.000 man waarvan 13.000 gewond en 11.000 gedood of vermist. De Britten verloren meer dan 13.500 man waarvan 8.500 gewond en 5000 gedood of vermist. Een hospitaalschip, omgebouwd tot een reusachtige operatiekamer, voer heen en terug tussen Engeland en Frankrijk (p. 488).
De Sovjetopmars naar Berlijn
‘Een reusachtige Russische troepenmacht bewoog richting Baltische staten en in september 1944 stonden de Sovjettroepen aan de Weichel trokken ze door naar Polen, Roemenië, Bulgarije, Joegoslavië, Hongarije en een deel van Tsjechoslowakije. Begin 1945 kwam Berlijn in zicht.’( p. 495).
De Slag om de Schelde, in oktober 1944, en het Ardennen offensief, van 16 december 1944 tot 25 januari 1945, kostte de geallieerden respectievelijk 23.000 man waarvan 6.000 doden, 17.000 gewonden en in de Ardennen 90.000 manschappen, met ruim 10.000 doden. De Duitsers verloren er 50.000 man met ruim 12.000 doden (p. 495 & 507).
Ondertussen was de invasie tot stilstand gekomen en rukte het Sovjetleger verder op. ‘Het was een achterstand die bepalend zou worden voor de Europese verhoudingen tijdens het vervolg van de 20ste eeuw’ (p.495).
Jalta conferentie
Een herstelbetaling van Duitsland van 20 miljard dollar werd besloten. De Russen die veruit het meeste hadden geleden zouden aanspraak mogen maken op de helft: 10 miljard dollar. Ook de toekomst van Frankrijk werd besproken (p. 518). Na Jalta vergaderde Roosevelt met de Saoedische vorst Ibn Saoed. De president wilde spreken over de Jood-Pales- tijnse kwestie of Palestina niet wat meer kon worden opengesteld voor zo’n tienduizend overledenen van de holocaust en over de ontdekking van gigantische olievelden door Chevron en Texaco in zijn koninkrijk. Op de eerste vraag klonk een glimlachend ‘Nee’. Amerika kreeg wel toegang tot de olievelden in ruil voor alle mogelijke militaire steun (p. 524-25).
Japanse Stuiptrekkingen
In de nacht van 9 maart pasten de Amerikanen de ‘vuurstorm’-tactiek zoals in Dresden toe in Tokio. Een ‘zee van vlammen’ was letterlijk het resultaat. Na de bombardementen hadden 1.000.000 burgers geen huis meer en telde men 90.000 dodelijke slachtoffers (p. 530).
De Japanners vochten terug op leven en dood. Door zelfmoordcommando’s werden 36 schepen tot zinken gebracht, 368 werden beschadigd en 4900 manschappen kwamen om (p. 532).
Het einde
Op 30 april 1945 pleegde Hitler zelfmoord, samen met zijn minnares Eva Braun (p. 532).
Op 12 april 1945 overleed Franklin Delano Roosevelt. Harry S. Truman volgde hem op. (p. 535 – 541).
Op 9 mei 1945 capituleerde Duitsland. (p. 542)
Die dag ontving Harry Hopkins, namens Molotov, Eden en Stettinius een telegram:
‘Bij een diner, gisteravond, brachten we een speciale toost uit op jou, uit erkentelijkheid voor de buitengewone rol die je speelde door onze drie landen bijeen te brengen voor de gemeenschappelijke zaak. We betreuren het dat je niet bij ons kunt zijn, op dit ogenblik
van de overwinning.’ (p. 542).
Op 16 juli 1945 werd voor het eerst het atoomwapen getest (p. 547)
Op 6 augustus 1945 wierp een Amerikaanse B-29 bommenwerpen een atoombom op Hiroshima.
Van de 255.000 inwoners werden er 78.000 onmiddellijk gedood, in de dagen en jaren erna bezweken er nog eens vele tienduizenden aan brandwonden, kanker en stralingsziekte’ (p. 547)
Op 9 augustus 1945 viel een tweede atoombom vlak bij Negasaki waarbij 39.000 doden vielen en 25.000 gewonden (p. 548).
Op 15 augustus 1945 om 12 uur capituleerde Japan (p.548).
Op 17 augustus 1945 werd Harry Hopkins gedecoreerd met de hoogste orde van het Amerikaanse leger door president Truman in de rozentuin van Het Witte Huis.(p. 551).
Op 29 januari 1946 overleed Harry Hopkins.
In totaal kostte de Tweede Wereldoorlog tussen de 60 en 70 miljoen mensen het leven.
Geert Mak – Wisselwachter, Amerika – Europa 1933 – 1945
Uitgever: Atlas Contact, 624 pag. , ISBN: 9789045051734,
Prijs: hardcover 44,99 euro, Paperback, 36,99 euro.
Frank Van Dessel
Juli 2025
