Een kans die zich slechts zeldzaam voordoet: de Koning Boudewijnstichting kon de kaart ‘Utopia’ (1595-1596) van Abraham Ortelius verwerven, de visuele weergave die de cartograaf maakte van het boek Utopia van Thomas More. Dit unieke stuk wordt in langdurige bruikleen gegeven aan het Museum Plantin-Moretus in Antwerpen, waar het een prominente plaats krijgt.
De ‘Utopia’-kaart (380 op 475 mm groot) is een belangrijke aanwinst voor zowel de collectie van de Koning Boudewijnstichting als de presentaties in het Museum Plantin-Moretus. De cartograaf Abraham Ortelius maakte ze in 1595-1596 op basis van het boek Utopia van de humanist Thomas More. Ze werd in twaalf exemplaren gedrukt. Op heden is echter wereldwijd nog slechts één exemplaar bekend, de kaart die nu terugkeert naar het museum. Ze was eerder soms tijdelijk te zien, zoals op de expo ‘Op zoek naar Utopia’ in Museum M in Leuven (2016), maar wordt nu voor altijd in een publieke collectie opgenomen.
De kaart werd recentelijk door een privéverzamelaar te koop aangeboden. De Koning Boudewijnstichting kon ze verwerven voor 175.000 euro dankzij de middelen van het Fonds Charles Vreeken dat zij beheert. Deze aanwinst voldoet in alle opzichten aan de doelstelling van de Stichting om topstukken van het Belgische erfgoed te verwerven, te valoriseren en publiek toegankelijk te houden, met het oog op het bewaren van dit patrimonium voor toekomstige generaties. Het Fonds Charles Vreeken deelt deze missie, met de opdracht de middelen te besteden aan stukken die de collecties van Belgische musea aanzienlijk verrijken.
Abraham Ortelius (1527-1598) startte zijn loopbaan als inkleurder bij Christoffel Plantijn, maar ontwikkelde zich tot cartograaf en humanist. Hij werd een vriend des huizes en een van de grote auteurs verbonden aan de drukkerij, waar het overgrote deel van zijn atlassen gedrukt werd. Hij verwierf vooral roem als uitvinder van de moderne atlas: Ortelius bracht als eerste in 1570 een reeks kaarten samen op één formaat en in één stijl, het Theatrum Orbis Terrarum. Hij slaagde in dit opzet dankzij zijn grote kennis van zaken en vele contacten met geleerden in heel Europa, en wel enkele jaren voor zijn tijdgenoten Gerard de Jode en Gerard Mercator eveneens een atlas zouden uitbrengen.
Ortelius baseerde zich voor het ontwerp van zijn kaart Utopia heel getrouw en zeer gedetailleerd op de aanwijzingen in het beroemde boek van Thomas More, voor de helft geschreven toen More in 1515 in Antwerpen verbleef op diplomatieke missie. In deze satire op het Engeland en Europa van zijn tijd, beschrijft de humanist het ideale, denkbeeldige eiland Utopia, een land dat uitsluitend geregeerd wordt door de rede en waar egoïsme uit het privé- en publieke leven is gebannen. Dat ook Ortelius zich maatschappijkritisch opstelde, blijkt ook elders: op een wereldkaart van zijn hand citeert hij Seneca: ‘Is dit dat stipje dat met vuur en zwaard onder zo veel naties wordt verdeeld? Hoe belachelijk zijn de grenzen van stervelingen?’
De kaart Utopia krijgt haar plaats in het Museum Plantin-Moretus in het kader van de eerstkomende presentatiewissel, die eind oktober-begin november plaatsvindt.
Museum Plantin-Moretus
Vrijdagmarkt 22
2000 Antwerpen
Foto: www.museumplantinmoretus.be