Het Stuivenbergziekenhuis verhuist in 2022 grotendeels naar het nieuwe ZNA Cadix op Kop Spoor Noord, waardoor er ruimte vrijkomt om de site opnieuw te ontwikkelen. Vandaag keurde het college de uitgangspunten en het vervolgtraject voor de herontwikkeling van de site goed. Het herbestemmingsonderzoek, dat één jaar heeft geduurd, omvatte ruimtelijke en financiële scenario’s en verschillende voorbereidende onderzoeken. Zorg, wonen en werken blijven de belangrijkste pijlers van de herontwikkeling.
In juli 2018 startte het ontwerpteam Stramien & Partners met een herbestemmingsonderzoek voor de Stuivenbergsite. Daaruit blijken zowel zorg als wonen en werken geschikte functies voor de Stuivenbergsite. Ze garanderen een goede dynamiek, een goede mix aan gebruikers en een continu gebruik in de tijd.
Voor het verdere onderzoek wordt het ‘campusmodel’ gekozen als basis- en groeimodel. Daarbij is het historisch concept de leidraad waarbij het erfgoed wordt herbestemd en maximaal omringd door open en groene tuinen. Minstens de helft van de site moet onbebouwde, groene, open ruimte zijn. Als nieuwbouw noodzakelijk blijkt, kan het enkel in de daartoe aangeduide zone. Er wordt ook over de (waardevolle) tuinmuren gekeken naar het aanpalende openbaar domein. Afstemming met de heraanleg van de straten en pleinen, gepland door het district Antwerpen, kan een enorme meerwaarde betekenen.
Voorzitter van AG VESPA en schepen voor wonen, groen en gezondheidszorg Fons Duchateau: “Een prachtige site als Stuivenberg mogen heruitvinden binnen haar historische context, is een geschenk voor de stad en vooral de omwonenden. Zorg, wonen en werken blijven de pijlers van het nieuwe Stuivenberg, maar de kwaliteit van al deze elementen primeert boven kwantiteit. De sleutel daarvoor is voldoende ruimte en groen. Iets waar één van de meest dichtbevolkte buurten van onze stad nood aan heeft. We focussen dan ook niet in de eerste plaats op nieuwe bewoners, maar wel op een grotere levensvreugde voor de hele buurt.”
Schepen voor stadsontwikkeling en ruimtelijke ordening Annick De Ridder vult aan: “‘De Stuivenbergsite biedt een unieke kans om de ruimtelijke opwaardering in de wijk te ondersteunen. We kiezen met deze ontwikkeling resoluut voor open ruimte en groen en voor een uitgebreid participatietraject met omwonenden. Een eerste publieksmoment vindt plaats op 5 oktober. We gaan voor een gedragen project waarbij de buurt deze historische parel in de armen kan sluiten.”
Zorg in de brede zin van het woord
Stuivenberg is al meer dan 130 jaar een zorgsite en het thema ‘zorg’ blijft centraal. De (medische) zorgfunctie krijgt wel een nieuwe, bredere betekenis. Stuivenberg wordt een site waarop voor de omliggende wijk en haar bewoners zorg gedragen wordt. Het psychiatrisch ziekenhuis aan de Pothoekstraat blijft op de site en wordt uitgebreid, ook de woongelegenheden voor beschut wonen blijven. Het blijft ook mogelijk om artsen-specialisten te raadplegen ter plekke. In het onderzoekstraject kwamen ook bijkomende (basis)voorzieningen aan bod zoals (sociaal) ondernemerschap, sport en ontspanning, voeding, horeca, de opleiding voor verpleegkunde, het museum Lambotte over de geschiedenis van de gezondheidszorg en andere functies die bijdragen aan het versterken van de sociale cohesie, de sociale en economische emancipatie en betere zorg. Minimaal 50% van de brutovloeroppervlakte moet ingevuld worden door maatschappelijke functies.
Wonen en werken
De site zal ook ruimte bieden aan wonen en werken. Er wordt, aanvullend op een marktgericht woonprogramma, gezocht naar een aangepast woonaanbod voor wie in de wijk woont en zich na verloop van tijd een eigen woning kan permitteren. Het woonprogramma zal mee deel kunnen uitmaken van de pilootfase van het ‘Antwerps woonmodel’. Met dat model wordt de koper eigenaar van de woning, maar niet van de grond waar ze op staat. Het doel is om een betaalbaar woonaanbod te creëren voor gezinnen in de stad.
Voorbereidende onderzoeken
Naast onderzoek naar het mogelijke programma en ruimtelijke en financiële scenario’s zijn er ook heel wat voorbereidende onderzoeken gebeurd:
Bodemonderzoek: er is geen bodemsanering noodzakelijk.
Asbestinventaris: de aanwezigheid van asbest is in het hele gebouwencomplex onderzocht.
Bomentoets: er zijn 13 absoluut te behouden bomen, 18 bij voorkeur te behouden bomen en 144 mogelijk te behouden bomen gecategoriseerd. Bij het verder ontwerp wordt dat als leidraad gehanteerd.
Bouwhistorisch onderzoek: het grootste deel van het historisch patrimonium is ingedeeld als erfgoed met hoge waarde. Op basis daarvan kan verder onderzoek worden gedaan naar een toegankelijke, functionele en economisch haalbare herbestemming en naar de pro en contra’s van een beschermingsprocedure.
Tekortenonderzoek en omgevingsanalyse: het tekort aan open en groene ruimte is het grootst. Ook zijn er tekorten aan publieke voorzieningen, voornamelijk op educatief en recreatief vlak (zoals een jeugdhuis, fuifruimte, sportruimte, bibliotheek). Ook economische functies en kwalitatieve gezinswoningen zijn verhoudingsgewijs minder aanwezig in vergelijking met het stadsgemiddelde. Stuivenberg is een wijk met een hoge kansarmoede. De leefbaarheid van de wijk en de woonkwaliteit staan onder druk. De slaagkans van het project hangt samen met het inzetten op die functies die inspelen op de hoogste noden in de wijk.
Verhuisbewegingen en motieven: het gebrek aan kwaliteit in de woonomgeving en de nood aan een tuin is het hoofdmotief bij veel verhuisbewegingen. Het opwaarderen van de site is niet een doel op zich maar het instrument bij uitstek om de leefomgeving te verbeteren. Het doelpubliek zijn met andere woorden ook de omwonenden en niet enkel een nieuw bewonerspubliek.
Inspraak
Het ontwerpteam Stramien & Partners voerde een intensief participatietraject met wijkorganisaties. Dat traject wordt de komende jaren voortgezet. Er zal jaarlijks één publieksmoment georganiseerd worden en (minimaal) drie workshops voor wijkorganisaties en -actoren, aangevuld met initiatieven voor het bereiken van moeilijke doelgroepen. Het eerste publieksmoment op de Stuivenbergsite zal plaatsvinden op zaterdag 5 oktober 2019.
Coördinatie en communicatie
AG VESPA, het autonoom gemeentebedrijf voor vastgoed en stadsprojecten Antwerpen, coördineert de herontwikkeling van de Stuivenbergsite voor de stad en het OCMW Antwerpen, die eigenaar zijn van de site. Ziekenhuis Netwerk Antwerpen (ZNA) is erfpachthouder en gebruiker van de site en actief betrokken. ZNA, het district en de stad Antwerpen en AG VESPA zullen gezamenlijk communiceren over dit project zodat het oude en nieuwe verhaal samen verteld wordt.
Meer info over het stadsproject Stuivenbergsite staat op www.agvespa.be.