Als laatste focustentoonstelling onder ‘Het Gulden Cabinet’ toont het Rockoxhuis samen met het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) de beste 16de en 17de-eeuwse schilderijen uit hun collecties Nog tot 2 juli. Daarna sluit het Museum Rockocxhuis voor renovatie- en uitbreidingswerken met het aansluitend Snijdershuis.
Het landschap in de Nederlanden.
The Sky is the Limit toont hoe landschappen tijdens de 16de en 17de eeuw de kunstmarkt veroverden.
De tentoonstelling brengt topwerken samen van kunstenaars met niet minder als Joachim Joachim Patinir, Pieter Bruegel I, Joos de Momper II, Jan Brueghel I, Paul Bril, Roelant Savery, Hans Bol en Salomon van Ruysdael. In totaal gaat het om zo’n veertig schilderijen en tekeningen uit de collecties van het museum Rockoxhuis, het KMSKA en ruim 20 werken uit Dresden. Van Joachim Patinir, die algemeen wordt beschouwd als vader van het landschapgenre, wordt niet minder dan het unieke Landschap met de vlucht naar Egypte getoond. Van Pieter Bruegel de Oude is uitzonderlijk de uiterst fragiele pentekening Landschap met pelgrims in de tentoonstelling opgenomen.
Foto Ch Jennis
In tegenstelling met de succesvolle stillevententoonstelling rond kunstenares Clara Peeters van vorig jaar kunnen we slechts één werk van een vrouwelijke landschapsschilders ontdekken: Catharina van Hemessen
Nagenoeg geen vrouwelijke kunstenaars.
Een zoektocht doorheen de kunstgeschiedenis levert nagenoeg geen vrouwelijke kunstenaars op. De reden is niet ver te zoeken. Niet alleen werden vrouwen voor academische opleidingen geweerd bovendien stonden voor de academische naaktstudies mannen model. Zeker note done voor eventuele aspirant-kunstenaressen. Overleveringen uit de Middeleeuwen vermelden kopieerwerk of verluchtingen van religieuze geschriften door kloosterzusters. Ook op personeelslijsten van bekende kunstenaarsfamilies worden vrouwennamen teruggevonden. Sommige bronnen laten zelfs Margaretha Van Eyck, zuster van Hubert en Jan Van Eyck meeschilderen aan het Lam Gods.
Belangrijke kunstenaressen in Antwerpen
Lodovico Guicciardini (Florence 1521 – Antwerpen 1589), een bekend geschiedschrijver, vermeld slechts vier belangrijkste kunstenaressen uit zijn tijd waaronder Catharina van Hemessen en Maaike Verhulst Bessemeers. Catharina van Hemessen geboren te Antwerpen in 1528 was de dochter van Jan Sander van Hemessen (Hemiksem 1500 – Haarlem na 1563) een bekend schilder van genrestukken en bijbelse taferelen. Hij was sterk beïnvloed door Quinten Massijs, werd meester in 1524 te Antwerpen en gaf zijn schilderskennis door aan zijn getalenteerde dochter Catherina. Zij was op haar beurt vermaard om haar realistisch afgewerkte portretten en eerlijk religieuze voorstellingen. Catharina van Hemessen was niet alleen opgenomen als lid van het Sint-Lucasgilde, maar werd 1556 benoemd tot hofschilderes van Maria van Hongarije.
Van Clara Peeters weten we bijzonder weinig. Was ze ook de dochter van een kunstenaar of behoorde ze tot een kunstminnende of koopliedenfamilie? Evenmin is haar geboortedatum met zekerheid gekend. Sommige bronnen gewagen dat ze op 15 mei 1594 in de Sint-Walburgiskerk te Antwerpen is gedoopt. Wanneer diezelfde Clara in 1607 haar eerste werk zou signeren concludeert Leen Huet terecht dat we dan van een wonderkind mogen spreken. In ieder geval talent had Clara Peeters in overvloed. Dat Clara Peters schilderijen werden aangekocht door het Spaanse hof bewijst haar internationale faam. Het Prado in Madrid heeft maar liefst vier schilderijen van haar in zijn collectie, die vorig jaar werden getoond in de tentoonstelling Clara Peeters. Aan tafel! in het Rockoxhuis.
Mayken Verhulst een ander verhaal
Aanbidding der Koningen KMSKA
Een gans ander verhaal over Mayken Verhulst. Zij wordt in 1518, als telg uit een befaamde kunstenaarsfamilie, te Mechelen aan de Katelijnestraat in het huis ’t Vliegend Peerd geboren. Het ’t Vliegend Peert bestaat nog steeds, nu is er het museum ‘Zotte Kunstkabinet’ gevestigd. Al vlug zal Maaike, te samen met haar broers en zussen in het atelier meedraaien. Haar miniaturen en aquarellen worden bijzonder gewaardeerd. Spijtig, haar werken waren niet gesigneerd, anderzijds, in de middeleeuwen was signeren niet de gewoonte. In 1538 huwt ze met Pieter Coecke van Aalst. De eigenaar van een bloeiend atelier aan de Lombaardenvest te Antwerpen, een gevierd kunstschilder, ontwerper van prenten, tapijten en glasramen. Omstreeks 1544 opent hij een tweede atelier in Brussel. Eén van zijn belangrijkste leerlingen was de bijzonder getalenteerde Pieter Bruegel de Oude. In 1563 trouwt Pieter Bruegel met Mayken Coecke, de dochter van zijn leermeester Pieter Coecke van Aalst en Mayken Verhulst en verhuist van Antwerpen naar Brussel. Reeds in 1569 sterft Pieter Bruegel en laat 3 kinderen na. De toen 5 jarige Pieter, de één jarige Jan en zijn dochter Maria. Zijn echtgenote Mayken Coecke zal 9 jaar later sterven. De toen 60-jarige grootmoeder Mayken Verhulst zal niet alleen de opvoeding van de kinderen ter harte nemen, zij geeft zowel Pieter als Jan een schildersopleiding. Wanneer Mayken Verhulst, op 81- jarige ouderdom sterft hebben zowel Pieter II Brueghel als Jan I Brueghel naam gemaakt. Pieter is gekend onder Pieter Brueghel de Jonge of de bijnaam de Helsen Brueghel.
Jan wordt zelfs medewerker en vriend van Rubens en wordt ook wel Jan Brueghel de Oude of de Fluwelen Brueghel genoemd.
‘Het Gulden Cabinet’
Wegens verbouwing en renovatie van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) verhuisden tijdelijk een aantal topstukken naar het Antwerpse Rockoxhuis. De bezoeker wordt zo ondergedompeld in de weelde van verdwenen Antwerpse stadspaleizen uit de zeventiende eeuw.
Met meer dan 100 topwerken uit het KMSKA, dat gesloten is voor renovatie, en de belangrijkste werken uit de verzameling van Museum Rockoxhuis, wordt Rockox’ woning aan de Keizerstraat ingericht als een rijke Antwerpse kunstverzameling uit de Gouden Eeuw: Het Gulden Cabinet. Naast de hogervermelde kunstenaars hangen er schilderijen van onder meer Jan van Eyck, Rogier van der Weyden, Hans Memling, Quinten Massijs, Peter Paul
Museum Rockoxhuis, foto Ch. Jennis
Rubens, Anthony van Dyck, Jacques Jordaens, Adriaen Brouwer, Frans Francken, David Teniers II, Frans Snijders, Joannes Fijt, Daniel Seghers…
Het Gulden Cabinet neemt vijf zalen van de patriciërswoning in. De eerste twee vertrekken zijn gewijd aan de laatmiddeleeuwse schilderkunst. Voor de inrichting van de volgende salons lieten curatoren Hildegard Van de Velde (Museum Rockoxhuis) en Nico Van Hout (KMSKA) zich inspireren door barokke kunstkamers. De kamers zijn tot aan het plafond gevuld met schilderijen, zoals dat toen de gewoonte was. Precieuze meubelen, bustes in marmer, ingebonden boeken met gravures, schelpen en zeldzame hebbedingetjes illustreren dat Antwerpen toen het productie- en handelscentrum voor luxeartikelen was.
De eerste twee kamers: laatmiddeleeuws cabinet.
Meester van Frankfurt (Antwerpen 1460 – 1515/25) Op het Schuttersfeest, daterend van 1493, beleven een aantal mensen van de schuttersgilde, in een besloten weelderige tuin of de allegorie van een liefdestuin, een genoegens verschaffende tijd. Het is een plaats waar het onder gelijken goed is te vertoeven. Een aantal buitenstaanders trachten tevergeefs binnen te dringen. Gewapende wachters bewaken echter de toegang aan de poort. Prof. Jan Van der Stock: ‘Het werk dat meer dan een half millennium geleden in Antwerpen werd gemaakt, heeft een bijna griezelig actuele betekenis’.
Ook belangrijke kunstenaressen in ‘Het Gulden Cabinet’.
Margaretha Van Eyck. Er zijn geen gesigneerde werken van Margaretha Van Eyck gekend. Apocriefe geschriften bestempelen haar als een belangrijke kunstenares behorend tot het atelier Van Eyck.
Jan Van Eyck, Madonna bij de fontijn.
In een besloten hofje met overvloedige plantengroei staat Maria met het Christuskind voor een door twee engelen omhooggehouden prachtig brokaatweefsel.
Catharina van Hemessen.
Bewening van Christus. Catharina van Hemessen verbeeelt subtiel de bewening, een fragment uit het passieverhaaal. Johannes droogt verdrietig met een zakdoek zijn tranen. Maria Magdalena houdt vervuld met liefde, Christus’ hand vast. Op de achtergrond is hier duidelijk Jeruzalem weergegeven.
Jan Sander van Hemessen, leermeester van zijn dochter Catharina van Hemessen.
De Heilige Hiëronymus als monnik. De Hemiksemnaar Jan van Hemessen schildert Hiëronymus als een geleerde toen hij in zijn studeervertrek te Bethlehem het Oude testament van het Hebreeuws naar het Latijn vertaalde. Het door het venster afgebeelde zicht is in plaats van een Oosterse stad eeen Vlaams kasteel.
Mayken Verhulst. Van Mayken Verhulst zijn geen gesigneerde werken gekend. Zij heeft wel de opleiding van haar kleinkinderen Pieter en Jan Brueghel verzorgd. Van beide kunstenaars, de zonen van Pieter Bruegel de Oude en discipelen van hun getalenteerde grootmoeder Mayken Verhulst, zijn verschillende werken in de collecties van het museum Rockoxhuis en het KMSKA te bewonderen.
Jan I,Brueghel, Aanbidding der Koningen. (collectie KMSKA) De drie koningen uit het oosten gevolgd door een grote meute bezoeken het pasgeboren kindje Jezus. Het schilderijtje op koper is met een meesterlijke precisie afgewerkt. Jan Brueghel I bewijst hiermee temeer zijn verbluffende kunde.
Jan I,Brueghel, Reizigers onderweg. (collectie museum Rockoxhuis) Het schilderij toont ons een bijzonder kunstige opbouw en perspectief en het sublieme gebruik van blauw.
Jan I Brueghel, Landschap met de roerdompjager (collectie Gemäldegalerie Alte Meister Dresden). Opnieuw bewijst Jan Brueghel I zijn perfect oog en kunde voor detaillering, tonaliteit en perfectie.
‘The Sky is the Limit!’ en het ‘Het Gulden Cabinet’ nog tot 2 juli 2017 in Museum Rockoxhuis. Keizerstraat 10-12, 2000 Antwerpen en is alle dagen (behalve op maandag) open van 10 tot 17 uur. Algmene toegang voor beide tentoonstellingen 8 euro. Kortingen: 6 – 1 – 0 euro.
Info: www.rockoxhuis.be
Frank Van Dessel