De tentoonstelling ‘The art of war’ toont werken van uitzonderlijke kunstenaarsdie elk in hun tijd een aanklacht maakten tegen de oorlog: Max Beckmann , Otto Dix,  Francisco Goya, George Grosz, Pablo Picasso, Paul Joostens, Frans Masereel, Ludwig Meidner, Max Pechstein, Willem Seghers, Van Ostaijen en Erich Heckel.Hoe sterk de oorlogscontexten ook van elkaar verschillen, elke kunstenaar verbeeldt steeds dezelfde elementen: dood, verminking, vernieling, ontwrichte samenlevingen en rouw. Fragmenten en reacties op het geweld van de Eerste Wereldoorlog, de Spaanse Burgeroorlog of de Tweede Wereldoorlog. Uitzonderlijk toont Kazerne Dossin de 50-tellende reeks ‘Der Krieg’van Otto Dix, Francisco Goya’s ‘Los Desastres de la Guerra’ een onbetwistbaar meesterwerk van 82 etsen waarin de gruwel en ontmenselijking tijdens de oorlogen wordt getoond. George Grosztoont ons met een 50-tal werken een andere blik op de oorlog, de moddervette kapitalisten tegenover protesterende arbeiders. Lichamen van gedode soldaten als een hoop vuil uitgestort over het slagveld. Na  de oorlog in de Duitse Weimarrepubliek: arbeiders, invalide veteranen en oorlogsweduwen in versleten kleren. En dan toont de Dossin Kazerne een kopie van het wellicht belangrijkste anti-oorlogswerk door een kunstenaar ooit gecreëerd: Picasso’s Guernica.

Guernica – Picasso, reproductie, Dossin Kazerne, foto Ch. Jennis

Spaanse burgeroorlog

Van 1936 tot 1939 kende Spanje een burgeroorlog tengevolge van een staatsgreep door de rechtse nationaal geïnspireerde generaal Franco. De Basken streden toen aan de zijde van de republikeinen tegen de nationalisten. Duitsland erkende van in het begin Franco’s regime. Het naziregime had binnen zijn werkgelegenheidsprojecten de oorlogsindustrie sterk gestimuleerd. Onder leiding van Hermann Göring kreeg de vliegtuigindustrie bijzondere aandacht en werd de Luftwaffe uitgebouwd.

De raid op Guernica

In de naam van Franco bombardeerde, op 26 april 1937, één enkele Heinkel-111 bommenwerker van het Duitse legioen Condor  het Baskische dorpje Guernica in N-Spanje. Na het bombardement kwamen de inwoners uit hun schuilplaatsen om de slachtoffers van het bombardement te helpen. Amper 15 minuten later kwam het volledige eskader het dorpje platleggen door middel van de zware Junkers-52 bommenwerpers. Heinkel 51 toestellen beschoten de vluchtende menigte. De raid op Guernica werd door de Duitse Luftwaffe aangegrepen als een oefening om hun verbeterde gevechtsvliegtuigen uit te testen. Een repetitie voor de oorlog die zou volgen. Het resultaat was verschrikkelijk. Het ganse dorp was compleet verwoest. Het aantal slachtoffers ontelbaar. Twee dagen later bezette Franco’s leger het tot één grote puinhoop herschapen dorpje.

 

Picasso’s Guernica

De republikeinse Spaanse regering vroeg aan de in Parijs verblijvende Picasso voor de ‘Wereldtentoonstelling Parijs 1937’ te maken. Het werd een schilderij van 3,50 meter bij bijna 8 meter. Een bij de keel grijpende aanklacht tegen de massale destructie als gevolg van de fascistische coup van Franco, een expressie van gruwel en verderf. Hij noemde het schilderij ‘Guernica’, een narratieve getuige van wanhoop en verschrikking, duidend naar het dodelijk bombardement.

Op 12 juli 1937 werd de wereldtentoonstelling geopend voor het publiek. In het Spaanse paviljoen hing het magistrale schilderij van niet minder dan 27 m². Geschilderd in slechts zwart, wit en grijstinten. Het verbeelde de beklemmende afschuw tegen oorlog en geweld met ernaast een gedicht van Paul Eluard:

Fragment  Guernica ‘het paard’, reproductie Dossin Kazerne, foto CH. Jennis

 

               “De dood en de weerzinwekkendheid van onze vijanden hebben de monotone kleur van de nacht.”

 

Fragment  Guernica ‘moeder met kind’, reproductie Dossin Kazerne, foto CH. Jennis

Picasso schilderde geen realistisch tableau. Het werd een verzameling van figuren en objecten, met contrasten van licht en donker. De vormgeving en de compositie ademt drama en verschrikking uit. Het paard, met een afgebroken speer in het lichaam, schreeuwt bijna hoorbaar van pijn en wanhoop. De stier staat er bij en kijkt weg van het bloedbad. Staat de stier voor de fascisten van Franco en het paard voor het volk? Links een wanhopige vrouw met een dood kind in de armen, het lijkt een piëta. Rechts een verschrikte schreeuwende vrouw. Zijn de vrouwen soms Marie-Thérèse Walter en Dora Maar, zijn twee muzen, die vechtend in het atelier over de grond rolden toen hij zijn Guernica creëerde. Betekent een afgehakte arm met een afgebroken zwaard met een ontluikende bloem hoop na een verloren strijd? Wat is de bedoeling van de dode krijger met een sigma in zijn hand? En een verminkte en vluchtende vrouw staart verschrikt naar het opvallend licht: een reusachtige gloeilamp. Duidt die op het bommen gooiende eskader als teken van het kwaad of op de hogere macht. God die neerkijkt op het vreselijk drama, op de Apocalyps?

Over de betekenis en de invulling van het schilderij zijn reeds ontelbare recensies geschreven. Picasso zelf wilde er niet veel over uitwijden:

“Maar deze stier is een stier en dit paard is een paard. (…) Het publiek dat het doek bekijkt zal in het paard en in de stier symbolen zien die ze zo interpreteren zoals zij ze begrijpen. (…) Ik schilder om te schilderen. Elk figuur en object is wat ik schilder.  Het is het publiek dat moet zien wat zij willen zien.”

Volgens anekdote vroegen enkele Duitse officieren bij het bekijken van het schilderij  Guernica aan Picasso ‘”Haben Sie das gemacht?” waarop Picassoantwoordde “Nein, Sie”.

The art of war’, nog tot 1 juli 2018 in Kazerne Dossin, G. de Stassartstr. 153, Mechelen, en is te bezoeken tijdens weekdagen – uitgezonderd woensdag – van 9 tot 17uur en tijdens het weekend van 9u30 tot 17uur.

 

Heb je de tijdelijke tentoonstelling The Art of War nog niet gezien? Twijfel dan niet langer en kom in de komende 2 weken zeker langs. En er is nog meer, de catalogus van de expo wordt nu aan 50% korting aangeboden!

Frank Van Dessel.              Foto’s Ch. Jennis

Herkomst van de illustraties –

Guernica, Picasso, 1937, olieverf op linnen, 349,3 x 776,6 cm, Madrid, Meseo Reina Sofia. Museum Kazerne Dossin, reproductie.