Vanaf 5 oktober trapt Antwerpen de festiviteiten af rond Bruegel met twee tentoonstellingen: Madonna ontmoet Dulle Griet in het Museum Mayer van den Bergh en Jan Brueghel de Oude. Een uitmuntend tekenaar! In Snijders&Rockoxhuis.
Verkommerd, onopvallend, bizar of ronduit lelijk. Zo zagen de tijdgenoten van Florent en Fritz de Madonna van Fouquet en de Dulle Griet van Bruegel. Gelukkig keken deze twee collectioneurs net iets anders. Dwars tegen de modes van de tijd in gingen ze op zoek naar dat ene meesterwerk.Uiteraard zijn Fouquet en 
Bruegel de echte meesters achter de Madonna en de Dulle Griet. Maar dankzij meesterverzamelaars Florent van Ertborn (1784–1840) en Fritz Mayer van den Bergh (1858–1901) kunnen we vandaag van deze topstukken genieten. Met veel passie verzamelen deze Antwerpenaars schilderijen, beelden, manuscripten…. Dikwijls zijn het koopjes, soms investeringen en af en toe geniale vondsten. De twee collectioneurs zijn hun tijd vér vooruit. Eeuwenlang geldt Rubens als de grootste meester. Er is nauwelijks interesse voor Vlaamse meesters zoals Pieter Bruegel de Oude, Quinten Massijs, Rogier van der Weyden of het werk van de Franse Jean Fouquet. Van Ertborn en Mayer van den Bergh hebben wel oog voor de kwaliteit van deze kunst.
Trendsetters
Vanaf 5 oktober 2019 zijn de twee scherpzinnige verzamelaars gastheren in het Antwerpse Museum Mayer van den Bergh. Fritz en Florent tonen topstukken uit hun collectie. Hoogtepunt is de recent gerestaureerde Dulle Griet van Pieter Bruegel de Oude. Dat schilderij is exact 125 jaar geleden door Fritz herontdekt en aangekocht op een veiling in Keulen. Het raadselachtige werk hangt er hoog aan de muur. De jonge verzamelaar is alerter dan de prestigieuze musea en verwerft het bizarre werk voor slechts 488 oude Belgische frank. Fritz doet de aankoop van zijn leven, want tot dat moment denkt men dat het meesterwerk verloren is.
Ook ridder Florent van Ertborn, die een honderdtal topstukken van het huidige Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) verwerft, heeft een neus voor zulke geniale vondsten. In de Parijse kunsthandel koopt hij de hoogst ongewone Madonna van Fouquet, dat na meer dan 500 jaar nog steeds een van de mooiste Franse schilderijen is. Voor de Calvarieberg van Antonello da Messina gooit Van Ertborn het op een akkoordje met een Gentse verzamelaar, die het Italiaanse paneeltje voor een stevig bedrag kan verkopen. De precieze omstandigheden zijn (nog) niet achterhaald, maar vermoedelijk ruilt Van Ertborn enkele stukken voor 
dit topwerk van Antonella da Messina.
De verwerving van het Kerstwiegje is voor Fritz mogelijk een toevalstreffer, want het stuk maakt deel uit van een groot lot waarvoor hij een enorm financieel risico neemt. Kenners en verzamelaars beschouwen het wiegje als een stuk middeleeuws kinderspeelgoed. Mayer van den Bergh ziet wél de uitzonderlijke kwaliteit van dit gebruiksvoorwerp. In de 15de eeuw trekken zusters aan een koordje terwijl ze liederen zingen. Hierdoor komt het wiegje in beweging en klingelen de belletjes. Een mystieke beleving die de zintuigen aanspreekt.
Madonna ontmoet Dulle Griet. Verzamelaars in topstukken gevat toont een selectie van 34 kunstwerken, die een inkijk geven in de verzamelwoede van Florent van Ertborn en Fritz Mayer van den Bergh. Voornamelijk schilderijen, maar ook beelden, een wandtapijt, medailles,… uit de 15de en 16de eeuw gaan met mekaar in dialoog en tonen een wereld in verandering. De 15de-eeuwse kunst is in hoofdzaak religieus, met tal van objecten waarin men zich kon verdiepen in het spirituele. De humanistische, morele en stedelijke thema’s uit de 16de eeuw die daartegenover worden geplaatst, zorgen voor een interessante clash en een verschil in energie. De dubbele bodems in De stadsontvanger van Marinus van Reymerswale en Boerengezelschap bij de haard van Pieter Aertsen getuigen van een stedelijke dynamiek. De opkomende handelsklasse in de 16de eeuw leidt tot een vernieuwde thematiek in de kunsten. Deze moraliserende spiegel is iets heel 
anders dan de meditatieobjecten uit de 15de eeuw of de panoramische landschapjes van Herri met de Bles en Joachim Patinir, waarin het religieuze aspect zich veeleer in de marge afspeelt.
De expositie Madonna ontmoet Dulle Griet is een feest voor het oog en een ode aan de schoonheid. Met eerbiedwaardige dank aan twee notoire kunstverzamelaars uit de 19de eeuw. Een heel aantal werken die zij verzameld hebben, genieten vandaag de speciale status van topstuk. De getoonde selectie uit het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen telt negen officiële topstukken. Het volledige legaat bevat 21 topstukken op een totaal van 106 kunstwerken, wat aantoont hoe belangrijk deze collectie is. De uitzonderlijke intuïtie van Fritz Mayer van den Bergh is reeds zichtbaar in de omvang van zijn collectie, die maar liefst 3.100 kunstvoorwerpen en 2.500 munten en penningen telt. Voorlopig staan hiervan 48 werken – waaronder een reeks van een 60-tal plaketten – en vier kandidaat topstukken op de topstukkenlijst. Tien ervan zijn opgenomen in de tentoonstelling.
Gastheren en founding fathers van musea
Florent en Fritz spelen een niet te overschatten rol in de kunstwereld. Niet alleen liggen beide heren aan de basis van de collecties van het Museum Mayer van den Bergh en het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen. Dankzij hun toewijding zijn deze verzamelde werken tot op vandaag ook samengebleven, iets wat de collecties nog uitzonderlijker maakt.
Voor deze tentoonstelling nodigt Fritz Mayer van den Bergh Florent uit in het Museum Mayer van den Bergh, in het hartje van Antwerpen. Fritz, die op zijn 43ste overlijdt, verzamelt tijdens zijn korte leven een omvangrijke collectie bij mekaar. Zijn moeder Henriëtte laat dit museum na zijn plotse dood bouwen om er het levenswerk van haar zoon in onder te brengen. Schilderijen, retabels, monumentaal beeldhouwwerk, handschriften, wandtapijten,… zijn opgesteld in een sfeervol interieur vol delicate kleine kunstschatten. Wie vandaag het museum betreedt, voelt nog steeds de herinnering aan de geestdrift en het kennersoog van Fritz en de onvoorwaardelijke liefde van een moeder voor haar zoon, Fritz Mayer van den Bergh.
Florent van Ertborn sterft in 1840 in Den Haag. Toch laat hij zijn fabelachtige kunstcollectie na aan zijn geboortestad Antwerpen, waar hij elf jaar lang 
burgemeester was. Hij had de schilderijen immers niet verzameld voor zichzelf. De verzameling moet de Academiestudenten van de stad meer bieden dan alleen een overzicht van de barok en de instelling nog toonaangevender maken. Dat lukt, en meer nog. Het legaat van 106 werken is nog steeds één van de fundamenten van het huidige KMSKA, waarmee het kan uitpakken met een collectie schilderkunst uit de 15de en 16de eeuw van wereldniveau. Het KMSKA is momenteel gesloten voor renovatie. Topwerken zijn te zien in tal van binnen- en buitenlandse musea. Speciaal voor deze tentoonstelling keren ze onder het goedkeurend oog van founding father Florent van Ertborn terug naar Antwerpen.
De tentoonstelling komt tot stand in nauwe samenwerking met het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) en sluit aan op het Bruegeljaar 2019.
Madonna ontmoet Dulle Griet. Verzamelaars in topstukken gevat loopt van 5 oktober 2019 tot en met 31 december 2020.
Museum Mayer van den Bergh
Lange Gasthuisstraat 19, 2000 Antwerpen
Foto’s: Ruddy Berghmans & www.museummayervandenbergh.be