De Van Schoonbekestraat: we flaneren of jagen doorheen deze belangrijke as in onze wijk. De man waarnaar ze genoemd is, werd 500 jaar geboren. Een goed moment dus om Gilbert Van Schoonbeke (1519-1556) te vieren, maar ook: om hem wat beter te leren kennen. Een projectontwikkelaar en kapitalistisch ondernemer die ook in onze eeuw hoog zou scoren. Een netwerk met tentakels tot in de hoogste bestuurlijke kringen: wie doet nu beter?
“Meliorator van de stad Antwerpen”: zo klonk het toen. Wij zouden vandaag grijpen naar een blitse Engelse term. Maar zonder Van Schoonbeke geen Graanmarkt, geen Vrijdagmarkt, geen Stadswaag … en vooral: geen Leikwartier.
In de aanloop van de Open Monumentendag 8/09 organiseren wij, samen met vzw Harmoniewijk en enkele buren uit de Van Schoonbekestraat een lezingenavond: één over de figuur van Gilbert, een tweede over zijn hoven van plaisantie. En tussendoor klinkt u met een heerlijk glasGilbertbier op zijn gezondheid!
Hugo Soly: ‘Gilbert Van Schoonbeke, visionair ondernemer in Antwerpens Gouden Eeuw’
Gilbert groeide uit tot een van de rijkste Antwerpenaren. Die rijkdom dankte hij aan zijn geslaagd ondernemerschap: als financier, industrieel en onovertroffen grondspeculant. Hele huizenblokken kocht hij in de oude stad op om ze nadien te herverkavelen en door te verkopen. HIj legde de grondslag voor de huidige stadsaanleg, voor het uitzicht van het Eilandje, de Vrijdagmarkt, de Stadswaag. De Lei is zijn enige project buiten de stadswallen: een heerlijk groene buitenwijk voor vermogende stedelingen die de drukke binnenstad wilden ontvluchten. Hugo Soly belicht zijn belang voor de stadsontwikkeling, voor de watervoorziening, voor het brouwerswezen. Soly publiceerde in 1977 zijn standaardwerk over Van Schoonbeke. Dit jaar kwam een nieuwe monografie op de markt, die ook beschikbaar zal zijn op 8 september: https://www.antwerpen.be/nl/info/5c6d5adfcdce81166d431168/boek-gilbert-van-schoonbeke-visionair-ondernemer-in-antwerpens-gouden-eeuw
Jan Muylle: ‘Het zoete buitenleven in het Leikwartier ca. 1550-1585’
Antwerpen telde anno 1550 ongeveer 370 buitenstedelijke speelhoven in de dorpen rondom de stad. Dit waren hoeves, omwalde hofsteden of walsites, ook kastelen. Sociaal prestige, economische overwegingen en recreatieve en culturele overwegingen motiveerden burgers een buitengoed, een villa suburbana, te kopen, in te richten en regelmatig te bezoeken. In de jaren 1550-60 werden als eerste in hun soort twee grootschalige verkavelingen gerealiseerd waar nieuwe huizingen of villa’s werden gebouwd. Gilbert Van Schoonbeke verkavelde vanaf 1547 het grote landgoed Ter Beke met de Lange Lei of de Markgravelei als voornaamste straat. Eiken en lindebomen omzoomden op regelmatige afstand de dreven. Hendrik van Berchem bracht het Papenmoer op een gelijkaardige manier tot ontwikkeling. Hij legde er de St.-Hubertus- en de Kapellei aan, waar hij in 1563 een eerste kavel verkocht.
Ondanks de schaarse gegevens is het toch mogelijk een beeld te vormen van het recreatieve en culturele belang van het aangename leven op het suburbane platteland, bijzonder in het Leikwartier. De eigenaars genoten er van een zinnenprikkelende wandeling langs groene dreven en beken met helder water. Tuinieren was erg in trek. Er werd gejaagd en gevist. Kaatsen zorgde voor lichamelijke ontspanning. Muziek luisterde feestvieringen op. Boeken en schilderijen konden de aanzet geven tot een intellectueel gesprek. Toonaangevend was de collectie van Nicolaes Jongelinck in zijn hof aan de Markgravelei met werk van Albrecht Dürer, Frans Floris en Pieter Bruegel. De reeks De Seizoenen of De Maandenvan Bruegel (1565) is in zekere zin de uiting van de burgerlijke, stedelijke en elitaire kijk op het platteland als een locus amoenus.
Het idyllische landleven werd al snel verstoord door het uitbreken van Tachtigjarige Oorlog. Voor het beleg van de stad werden in 1584 de woningen en bomen binnen het schootsveld van de citadel neergehaald. Het Leikwartier werd niet gespaard. Met het Jongelinckshof gingen nog andere villa’s, ook de eiken en de lindebomen langs de dreven tegen de vlakte.
Praktische informatie
Donderdag 5 september 2019 – Sint-Laurentiuskerk, Van Schoonbekestraat 155
18.30 uur: deuren & bar open
19.00 uur: voordracht dr. Hugo Soly: “Gilbert Van Schoonbeke: visionair ondernemer in Antwerpens Gouden Eeuw”
19.45 uur: pauze
20.00 uur: voordracht dr. Jan Muylle: “Het zoete buitenleven in het Leikwartier 1550-1585”
20.45 uur: presentatie eerste Leicahier “Belpaire in de Lei. Tussen Torenhof en domein Hertoghe”
21.00 – 22.00 uur: bar met Antwerpse en Veenendaalse variant van Gilbertbier
Toegang: vrije bijdrage – geen aanmelding vooraf vereist
Foto: www.leikwartier.be / © FelixArchief, stadsarchief Antwerpen