Mensen met acute hoest trekken massaal naar de huisarts, die vervolgens bijna even massaal antibiotica voorschrijft. Uit een grootschalig onderzoek blijkt dat hoogstens één op de vijf patiënten baat kan hebben bij antibiotica. “Bijna de helft van de lageluchtweginfecties heeft een virale oorzaak, en antibiotica werken niet tegen virussen”, zegt Dr. Greet Ieven (UAntwerpen) bij de start van de ‘World Antibiotic Awareness Week’.
Acute hoest is een van de meest voorkomende redenen om een huisarts te raadplegen en voor huisartsen om antibiotica voor te schrijven, geneesmiddelen die enkel werken tegen bacteriën. Omwille van praktische redenen was het tot op heden niet haalbaar noch betaalbaar om bij al deze patiënten microbiologisch onderzoek uit te voeren om de ziekteverwekkers te identificeren. Daarom wist de wetenschap weinig over de precieze oorzaken van lageluchtweginfecties in de huisartspraktijk. Daar brengt een grootschalig Europees onderzoek nu verandering in. Zestien huisartsenonderzoeksnetwerken in dertien Europese landen onderzochten gedurende drie opeenvolgende winterperiodes samen 3104 volwassen patiënten. Bij deze patiënten werd steeds op dezelfde manier stalen genomen op de dag van de consultatie en vier weken later. Al deze stalen werden in het laboratorium Microbiologie van UAntwerpen verzameld en in samenwerking met twee laboratoria uit Nederland met moderne technieken onderzocht op de aanwezigheid van alle gekende virussen en bacteriën die luchtweginfecties kunnen veroorzaken. Bovendien werd van de gevonden bacteriën ook nagegaan of ze resistent waren aan bepaalde antibiotica.
Bij slechts één op vijf van deze patiënten (21%) werd één van de klassieke, gekende bacteriën gevonden als oorzaak van de luchtweginfectie. Bij slechts 5%¨van alle patiënten ging het om de belangrijkste bacteriële verwekker, nl. Streptococcus pneumoniae of de pneumokok. Bij de 141 patiënten met een longontsteking was dat 9%. Resistentie van deze pneumokokken t.o.v. penicilline blijft zeer laag in alle Europese landen. Deze bevindingen ondersteunen dus de campagnes om het gebruik van antibiotica te beperken en de richtlijnen om in eerste instantie smalspectrumantibiotica (amoxicilline) voor te schrijven als antibiotica wel echt nodig zijn.
Doorgaans virussen
Een virale oorzaak werd daarentegen vastgesteld bij bijna 50% van de patiënten: voornamelijk rhinovirussen, vooral oorzaak van verkoudheden, influenza of griepvirus en coronavirussen, eveneens belangrijke oorzaken van bovenste luchtweginfecties. “Dit onderzoek bewijst dat de meerderheid van de lageluchtweginfecties die worden gezien door de huisarts, worden veroorzaakt door een of meerdere virussen”, zegt Dr. Greet Ieven (UAntwerpen, Vaccin en Infectieziekten Instituut). “Antibiotica zijn niet werkzaam tegen virussen, en hoeven in de meerderheid van de gevallen dus niet voorgeschreven te worden. Hoogstens 1 op 5 patiënten heeft potentieel baat bij een behandeling met antibiotica: indien antibiotica toch nodig zijn kunnen best smalspectrumantibiotica worden voorgeschreven.”
Dr. Samuel Coenen (UAntwerpen, Vaccin en Infectieziekten Instituut) licht toe: ”Hoewel het in de dagelijkse huisartsenpraktijk moeilijk blijft om virale van bacteriële infecties te onderscheiden, toonde eerder onderzoek bij dezelfde patiënten al aan dat de voordelen van een behandeling met antibiotica niet opwegen tegen de nadelen. Worden toch antibiotica voorgeschreven, dan bevelen de Belgische richtlijnen terecht amoxicilline aan.”
Dit onderzoek werd gefinancierd door de Europese Commissie en het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek en stond onder leiding van prof. dr. Herman Goossens (UAntwerpen). “Dit is het grootste onderzoek ooit in de wereld bij patiënten met acute hoest, waarbij massaal antibiotica worden voorgeschreven, ondanks de resultaten van onze Europese studie. Ons land is nog steeds een van de koplopers van antibioticagebruik in de eerste lijn, en op basis van de meest recente cijfers van het ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control) zijn wij zijn nog steeds de Europese kampioen van het chinolone gebruik voor de behandeling van lageluchtweginfecties. Er zal meer nodig zijn dan onze jaarlijkse campagnes om dit te stoppen”.
Het onderzoek wordt gepubliceerd in het tijdschrift Clinical Microbiology and Infection. Het abstract vindt u hier: https://www.clinicalmicrobiologyandinfection.com/article/S1198-743X(18)30152-6/abstract .
Foto: UAntwerpen