In 2020 is het vijfhonderd jaar geleden dat Christoffel Plantin geboren werd. Vanaf 9 oktober blikt de tentoonstelling Een eeuw van verwondering. Vijfhonderd jaar nieuwsgierigheid en innovatie met de reeks Nova Reperta van Johannes Stradanus terug op een eeuw van innovatie. Tegelijk nodigen de prenten ook uit om onze eigen tijd te bekijken: Welke beelden of verhalen zouden we anno 2020 verzamelen om de vernieuwingen in kennis of techniek, in filosofie of wetenschap, te illustreren?
Vijfhonderd jaar geleden werd Christoffel Plantin geboren. Die andere beroemde Christoffel, Columbus, had dertig jaar eerder de ‘Nieuwe Wereld’ ontdekt. Die wereld was dan wel nieuw voor de ontdekkingsreizigers maar oud voor de volkeren met rijke culturen die er al eeuwen woonden. Die ontdekking tekent het culturele, wetenschappelijke en filosofische klimaat van de zestiende eeuw. En als bewoner van een bewogen 16de eeuw maakte Plantin het mee vanop de eerste. Museum Plantin-Moretus blikt met de expo Een eeuw van verwondering terug op die bewogen eeuw.
“De Bruggeling Stradanus geeft in twintig snapshots een zicht op de enorme politieke, sociale, economische en religieuze omwenteling die zich aan het voltrekken was en waarvan de sporen nu nog te zien zijn.” – stelt Iris Kockelbergh, directeur van het Museum Plantin-Moretus.
Een eeuw van verwondering
Het waren opwindende tijden. Zowel geografisch als wetenschappelijk werden grenzen verlegd. Die opwinding spreekt ook uit de prentenreeks die de Bruggeling Joannes Stradanus in 1590 in Florence maakte. Met de reeks Nova Reperta oftewel ‘nieuwe ontdekkingen’ blikt hij terug op een eeuw van innovatie. Hij creëert een Wunderkammer op papier, een verzameling curieuze objecten, instrumenten en inzichten waarmee de vermogende burgers van toen hun kennis en interesses konden etaleren en waarin de nieuwigheden niet alleen getoond maar ook becommentarieerd werden.
De afbeeldingen van de Nova Reperta zijn na zoveel tijd nog steeds heel herkenbaar. Die herkenbaarheid is echter verraderlijk. Achter elk object of figuur zit vaak een verborgen betekenis. Iconografische analyse is nodig om te begrijpen wat Stradanus met zijn beeldend verhaal wilde zeggen.
Schepen voor cultuur Nabilla Ait Daoud: “De tentoonstelling toont dat nieuw niet altijd zo nieuw is, maar nieuwigheden soms herontdekkingen van eeuwenoude kennis zijn. Of zoals curator Geerdt Magiels het zo mooi omschrijft: De ‘schok van het nieuwe’ is vaak een naschok van het oude.”
De drager van die verwondering?
Stradanus liet vanuit Florence de prenten drukken door Philips Galle in de havenstad Antwerpen. Dat illustreert hoe de wereld globaliseerde en het verkeer van goederen en informatie internationaliseerde. Zowat tachtig procent van alle maritieme handel in de Lage Landen liep via de Scheldekaaien. De stad was een kruispunt van het laatste wereldnieuws en de recentste filosofieën. Die informatiestroom vormde de voedingsbodem en de markt voor Christoffel Plantin die meer dan de helft van de totale productie van wetenschappelijk werk in de zestiende eeuw in de Nederlanden voor zijn rekening zou nemen.
Vernieuwingszin van alle tijden
Vijf eeuwen later spreken de beeldverhalen van de Vlaamse tekenaar nog steeds tot de verbeelding. Niet het minst omdat ze uitnodigen om naar onze eigen tijd te kijken. Ook aan het begin van de eenentwintigste eeuw is het woord innovatie niet uit de lucht. De planeet is weliswaar door de mens al tot in de verste uithoeken doorkruist, maar de ecologische samenhang van de aarde is nog maar recent op de radar van het bewustzijn verschenen.
Het grote verschil met de zestiende eeuw is dat we nu op de grenzen van de groei van de planeet stuiten, terwijl toen grenzen overschreden werden. De draagkracht van de aarde lijkt in zicht te komen. Die ontwikkeling stelt de innovatie in een ander daglicht. Innovatie in energie, mobiliteit, gezondheid en voedselvoorziening zijn noodzakelijk. De vernieuwingszin die ons daarbij drijft is echter dezelfde als de vernieuwingszin die Stradanus in beeld bracht.
Over de curator
Geerdt Magiels is wetenschapsfilosoof en bioloog. In zijn werk heeft hij altijd een heel sterke interesse getoond in manier waarop de geschiedenis sporen nalaat in de maatschappij van vandaag en morgen. Voor de tentoonstelling Een eeuw van verwondering kiest hij er resoluut voor om een aantal vernieuwingen uit de 16de eeuw te spiegelen aan vernieuwingen die vandaag mee vorm geven aan de maatschappij. Hij daagt ons daarbij uit om verrassende verbanden te leggen tussen het verleden en heden en met een verwachtingsvolle maar kritische blik te kijken naar de toekomst.
500 jaar Plantin
In 2020 viert het Museum Plantin-Moretus de 500ste verjaardag van Christoffel Plantin. Het museum doet dat met een gul en gevarieerd programma dat een verrassende kijk geeft op een veelzijdig man: Christoffel Plantin als inspirator, reiziger, briefschrijver én bewoner van de bewogen 16de eeuw. Ontdek het volledige feestprogramma op www.museumplantinmoretus.be/500-jaar-plantin.
Praktisch
Een eeuw van verwondering.
Vijfhonderd jaar nieuwsgierigheid en innovatie
Van 9 oktober 2020 tot en met 10 januari 2021
Foto’s & info: www.museumplantinmoretus.be/expo-een-eeuw-van-verwondering.