Jongeren sensibiliseren voor discriminatie door ze dit aan den lijve te laten ondervinden: dat is het concept van de vernieuwende workshop ‘Discrimin’actie’ van BELvue museum. De workshop is ingrijpend en wordt daarom zorgvuldig begeleid. Hij is het sluitstuk van de interactieve expo ‘De Democratiefabriek’, sinds begin 2019 opnieuw te bezoeken in BELvue. Verslag van een schoolbezoek. Die ochtend zijn 17 jongeren uit Moeskroen, uit het derde middelbaar TSO, een affiche over België aan het maken, op vraag van een animator van het museum. Ze zijn in groepjes verdeeld. Alleen de leerkrachten weten dat de affiche slechts de aanleiding is om de leerlingen tegen elkaar uit te spelen…
Zwarte schapen tegen wil en dank
Want de animator is een van de vier groepjes discreet aan het discrimineren. Zo geeft ze hun bijvoorbeeld slechter materiaal. Ze toont weinig belangstelling voor wat ze doen. Ze leidt hen af. Ze moedigt hen niet aan en is niet sympathiek, terwijl ze dat bij de andere groepjes wel is. Ze port zelfs andere leerlingen aan om van het geviseerde groepje stiekem materiaal in te pikken. Op een bepaald moment hebben de leerlingen van dit groepje in de gaten dat er iets niet klopt. Ze zweven tussen ongeloof, slecht humeur, opstandigheid, demotivatie… Op dat moment zet de animator de oefening stop. Ze legt de tieners uit dat ze in de val zijn gelokt, en dat ze zonder het te weten een rol toebedeeld kregen. Ze beginnen samen te ontcijferen wat er nu precies is gebeurd. De jongeren krijgen de gelegenheid om hun emoties te ventileren. De animator vermijdt het opgestoken vingertje en schuift niemand de zwarte piet toe.
Chaotische maar bruisende discussie
Geleidelijk komen ze tot de essentie. Tot waar ben je bereid te gaan, bij druk of concurrentie, onder invloed van iemand met gezag of van je peers? Welke woorden en gedragingen zie je door de vingers, bij jezelf en bij anderen? Komt het ons soms niet goed uit als een ander terzijde wordt geschoven? Waarom vraag je geen hulp als je gediscrimineerd wordt? “Om je niet de mindere te voelen”, roept een jongere. Een andere leerling gelooft er niets van. “Als je niets vraagt, dan voel je je niet echt miskend, dan doe je maar alsof…” Verschillende ideeën komen direct of indirect bovendrijven tijdens de discussie: trots, solidariteit, rebellie, onderdrukking van mensen van buitenlandse afkomst, vrouwen, holebi’s… Discriminatie is soms indirect en nestelt zich in woorden of gedragingen die op het eerste gezicht neutraal lijken. De jongeren beginnen uit zichzelf te vertellen over de discriminatie die ze ervaren hebben in hun eigen leven, maar die ze bijvoorbeeld ook zien bij daklozen. Eén praat over zelfdoding als antwoord – of juist niet – op pesterijen. Een ander over helden die in opstand zijn gekomen tegen onderdrukkers: Gandhi, Luther King, Mandela. De discussie is luid en chaotisch, maar bruisend. “Discriminatie ervaren brengt veel meer teweeg dan een lezing bijwonen of een video tonen”, zegt Delphine d’Elia, de animator. “Al was het maar omdat de workshop niet alleen oog heeft voor de slachtoffers, maar ook voor de getuigen van discriminatie. Dit is een oproep tot waakzaamheid, zeker in een samenleving waar sociale media stereotypen en tegenstellingen benadrukken en waar er bijvoorbeeld te weinig jobs zijn voor iedereen. De verleiding om dan mensen als zondebok aan te wijzen, moet zo snel mogelijk worden gecounterd.”
Doordachte begeleiding
De animatoren beseffen dat dit een delicate oefening is. De fictieve discriminatie kan sommige deelnemers erg overstuur maken – tot tranen toe – omdat ze doet denken aan een vroegere, reële discriminatie. Na de collectieve analyse krijgen de jongeren daarom ook de kans om emotioneel afstand te nemen: met tablets kunnen ze een animatiefilmpje maken over wat er die ochtend is gebeurd. In de namiddag brengen ze een rustig bezoek aan de Democratiefabriek. De workshop is zorgvuldig voorbereid. Hij is getest in scholen en in het museum zelf. Geïnteresseerde leerkrachten die contact nemen met BELvue worden meteen betrokken bij de samenstelling van de groepjes. De leerlingen worden tijdens de oefening gediscrimineerd volgens neutrale criteria (zoals de leeftijd van de deelnemers). De ervaren animatoren werken in duo, de ene in het midden van de actie, de andere meer als observator. Zodra de gemoederen hoog oplopen, wordt de oefening stopgezet. “Cool” en “leerrijk” antwoordden de jongeren van Moeskroen op de vraag wat ze vonden van de bijzondere workshop. De twee leerkrachten filosofie en burgerschap die hen vergezelden, willen de oefening zeker opnieuw doen. Ze willen terugkomen naar BELvue met een klas uit het tweede middelbaar.
Over de Democratiefabriek
Sinds 2012 biedt het BELvue museum, dat wordt beheerd door de Koning Boudewijnstichting, jongeren van 14 jaar en ouder een interactieve tentoonstelling over vooroordelen, democratie, samenleven, discriminatie aan. Met de hulp van hendels en machines die ze kunnen bedienen, maken de tieners keuzes over deze thema’s. Zo worden ze geconfronteerd met hun overtuigingen en hun ideeën over de democratie in de praktijk. Voor de editie van 2019 heeft de educatieve dienst van BELvue de workshop ‘Discrimin’actie’ uitgewerkt, met een radicale aanpak om jongeren te laten ervaren wat discriminatie is.
Foto: www.kbs-frb.be