Op de hoek van de Kasteelpleinstraat en de Britselei in Antwerpen onderzoeken stadsarcheologen momenteel de resten van de Begijnenpoort. De poort werd rond 1570 gebouwd als zesde stadspoort van de Spaanse omwalling. Na het zorgvuldig documenteren van de muren, verdwijnt de site terug onder de grond. De archeologische opgravingen kaderen in de werken voor de heraanleg van de Kronenburgstraat en Kasteelpleinstraat. De werken houden maximaal rekening met het behoud van de archeologische restanten.
Begijnenpoort, meest zuidelijke toegang tot de stad
Bij de bouw van de citadel door Filips II en de hertog van Alva (landvoogd van de Nederlanden tussen 1567-1571) werden de oude, middeleeuwse Begijnenpoort en de zuidelijke stadsmuur afgebroken. Een nieuwe zuidelijke wal schoof de stadsgrens een stuk naar het oosten op. In het midden van die wal verscheen een nieuw, modern poortgebouw met twee flankerende bastions en een brug over de gracht. Tussen de nieuwe Begijnenpoort en de eerste brugpijler bevond zich een houten ophaalbrug. In 1866 werd de Begijnenpoort gesloopt bij de afbraak van de Spaanse omwalling ten voordele van de aanleg van de Leien.
Stadsarcheologen brengen de poort terug aan het licht
Stadsarcheologen zijn sinds begin deze week aan het werk op deze site en legden er de 16de-eeuwse resten bloot. De plattegrond van het poortgebouw, de voorzijde van de poort en de brugpijlers zijn goed bewaard onder de huidige straat. De façade vertoont centraal een schuine muurpartij in natuursteen. Aan de binnenzijde van de poort bevindt zich een ouder niveau met kasseibestrating.
Tussen de poort en de brugpijler lag vroeger de ophaalbrug. De kraagstenen waarop de brug rustte en een zware houten balk van de brugconstructie zijn in goede staat teruggevonden. Enkele renovaties konden worden vastgesteld aan de zijkanten van de brugpijlers en aan de poortdoorgang, die opgehoogd lijkt.
“De Begijnenpoort herinnert ons aan twee periodes in onze geschiedenis waarin het vrije karakter en de handelsgeest van onze stad onder druk stonden. De poort verrees op een boogscheut van de citadel van Alva. Die diende eeuwenlang niet zozeer om de stad te beschermen maar om de Antwerpenaren in het gareel te houden”, vertelt burgemeester Bart De Wever. “Toen de citadel en de omwalling vanaf het midden van de 19de eeuw geleidelijk verdwenen om plaats te maken voor het Zuid en de Leien, kregen de Antwerpenaren tegen hun zin de Brialmontomwalling in ruil die pas na de Tweede Wereldoorlog zou verdwijnen. De Begijnenpoort staat daarom symbool voor de onverdroten drang van een stad om zichzelf te vernieuwen en uit te breiden, en voor het respect dat we daarbij moeten hebben voor onze geschiedenis en ons erfgoed.”
De opgravingen zijn belangrijk omdat ze nogmaals zorgen voor meer inzicht in de opbouw, het uitzicht en de bouwgeschiedenis van de 16de-eeuwse stadsomwalling. Historische foto’s, oude plannen en tekeningen gaven al een goed beeld, maar het vinden van de bewaarde resten voegt nog een extra dimensie toe.
Afstemming op werken en bewaren van resten
Het archeologische onderzoek wordt uitgevoerd door de stedelijke dienst archeologie en ingepast in de planning van de aannemer, zodat dit niet tot vertraging leidt. Voor de opmeting van het poortfundament wordt samengewerkt met het agentschap Onroerend Erfgoed dat deze vondstmelding mee opvolgt en alle muren via 3D-fotografie in kaart zal brengen. Dit zal een nog duidelijker beeld zal geven van de archeologische site van de poort. De afbeeldingen zullen ter beschikking worden gesteld op antwerpenmorgen.be. Maandag 22 februari worden de onderzoeksputten gedicht en zet de aannemer de werken verder.
Het archeologisch bodemarchief bevat zelden nog samenhangende gehelen van de voormalige stadspoorten. Het is vanwege de ligging onder de wegenis en de huidige bebouwing ook moeilijk om resten te ontsluiten. Enkel van de 16de-eeuwse Keizerspoort werd in 2003 een groot stuk onderzocht en bleef een deel van de façade bewaard in de ruimte van de parking aan de Nationale Bank waar ook het Keizersbastion geïntegreerd werd. De resten van de Begijnenpoort kunnen niet geïntegreerd kunnen worden, maar zullen bij de heraanleg van de Kasteelpleinstraat zoveel mogelijk gespaard worden. Het ontwerp houdt rekening met de locatie van de historische massieven zodat verdere afbraak van de poortzone tot een minimum beperkt wordt.
Omwille van de coronamaatregelen vindt er geen publieksmoment plaats op de site. Geïnteresseerden vinden meer info op www.antwerpenmorgen.be.
Foto’s: www.antwerpenmorgen.be / www.antwerpen.be